Αρτηριακή πίεση είναι η δύναμη την οποία ασκεί το αίμα στα τοιχώματα των αρτηριών. Η αρτηριακή πίεση έχει δύο σκέλη την συστολική, η οποία αναφέρεται στην πίεση κατά την εξώθηση του αίματος από την καρδιά και την διαστολική, η οποία αναφέρεται στην πίεση όταν η καρδιά χαλαρώνει μεταξύ των εξωθήσεων. Η φυσιολογική συστολική και διαστολική αρτηριακή πίεση στους ενήλικες είναι περίπου 120 και 80 αντίστοιχα. Μονάδα μέτρησης της πίεσης είναι το μιλιμέτρ στήλης υδραργύρου. Υπόταση είναι η πολύ χαμηλή αρτηριακή πίεση, δηλαδή όταν η συστολική και η διαστολική πίεση είναι λιγότερο από 90 και 60 μιλιμέτρ στήλης υδραργύρου αντίστοιχα.

Η αρτηριακή πίεση δεν είναι σταθερή όλη την ημέρα, μειώνεται κατά τον ύπνο και αυξάνεται με τον εκνευρισμό, τον φόβο ή κατά την έντονη κινητικότητα. Το σώμα είναι πολύ ευαίσθητο στις μεταβολές της πίεσης. Κατά την απότομη έγερση, η πίεση μπορεί να πέσει προσωρινά. Το σώμα αμέσως κάνει τις απαραίτητες προσαρμογές και αυξάνει την πίεση διατηρώντας σταθερή την παροχή αίματος και οξυγόνου στα όργανα. Στην υπόταση, ο μηχανισμός προσαρμογής του οργανισμού δυσλειτουργεί και έτσι το σώμα είτε αργεί είτε αδυνατεί να επαναφέρει την αρτηριακή πίεση σε φυσιολογικά επίπεδα.

Μερικά άτομα έχουν χαμηλή πίεση χωρίς να παρουσιάζουν σύμπτωμα, π.χ. ορισμένες νεαρές γυναίκες. Σε αυτά η υπόταση είναι φυσιολογική. Όταν, όμως εμφανίζονται σημεία και συμπτώματα υπότασης, τότε πάντα πρέπει να αναζητιέται η ιατρική συμβουλή, γιατί μπορεί να υποκρύπτεται κάποιο σοβαρό νόσημα. Τα συμπτώματα της υπότασης μπορεί να περιλαμβάνουν ζάλη, τάση για λιποθυμία, ψυχρό και υγρό δέρμα, έντονη κόπωση, θάμβος οράσεως ή ναυτία και τάση για έμετο. Σε ακραίες περιπτώσεις η υπόταση μπορεί να οδηγήσει σε σοκ.

Η υπόταση ανάλογα με την αιτιολογία χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες, την ορθοστατική, την νευρογενή και την σοβαρή υπόταση που σχετίζεται με το σοκ. Ορθοστατική υπόταση παρουσιάζεται όταν κάποιος που είναι καθιστός ή ξαπλωμένος σηκώνεται απότομα όρθιος. Στην ορθοστατική υπόταση, ο οργανισμός αδυνατεί να προσαρμοστεί γρήγορα και να αποκαταστήσει την αρτηριακή πίεση κατά την μεταβολή της θέσης του σώματος. Η πτώση της πίεσης είναι συνήθως παροδική. Σε μερικές περιπτώσεις για να αποκατασταθεί πλήρως η φυσιολογική αρτηριακή πίεση θα πρέπει το άτομο να καθίσει ή να ξαπλώσει.
Ορθοστατική υπόταση μπορεί να παρουσιαστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αν και είναι πιο συχνή στα ηλικιωμένα άτομα. Μπορεί να οφείλεται σε αφυδάτωση ή σε λήψη φαρμάκων. Ενίοτε παρατηρείται κατά την εγκυμοσύνη. Επίσης, μπορεί να υποκρύπτει κάποια άλλη πάθηση (π.χ. καρδιοπάθεια, αναιμία, παθήσεις των ενδοκρινών αδένων κ.λ.π.). Σε αυτές τις περιπτώσεις, η θεραπεία της συχνά είναι η αντιμετώπιση του υποκείμενου νοσήματος. Νευρογενής υπόταση παρουσιάζεται όταν ένα άτομο στέκεται όρθιο για μεγάλο χρονικό διάστημα ή όταν βρίσκεται σε μια έντονα δυσάρεστη ή τρομακτική κατάσταση. Κατά την νευρογενή υπόταση ο εγκέφαλος «δίνει λανθασμένες πληροφορίες» στην καρδιά, ότι η πίεση είναι υψηλή ενεργοποιώντας μηχανισμούς για την μείωσή της. Πιο συχνά παρατηρείται σε παιδιά ή νεαρά άτομα, αλλά μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Τα παιδιά συνήθως μεγαλώνοντας σταματούν να παρουσιάζουν νευρογενή υπόταση. Τέλος, η σοβαρή υπόταση που σχετίζεται με το σοκ είναι μια απειλητική για την ζωή κατάσταση, γιατί η πτώση της πίεσης είναι μεγαλύτερη από της άλλες μορφές υπότασης και μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή δυσλειτουργία των ζωτικών οργάνων.

Η διάγνωση της υπότασης γίνεται από το ιστορικό, την κλινική εξέταση και την διενέργεια ορισμένων ειδικών εξετάσεων. Η αντιμετώπιση της υπότασης εξαρτάται από την σοβαρότητα των συμπτωμάτων και την υποκείμενη πάθηση. Ο βασικός στόχος είναι η αποκατάσταση της φυσιολογική αρτηριακής πίεσης. Όταν ένα άτομο παρουσιάσει υπόταση πρέπει άμεσα να καθίσει ή να ξαπλώσει, να πιει υγρά (νερό ή ροφήματα πλούσια σε ηλεκτρολύτες και όχι αλκοόλ) και να φάει κάτι αλμυρό. Αν αυτό δεν βοηθήσει στην αποκατάσταση της πίεσης πρέπει άμεσα να αναζητήσει ιατρική βοήθεια.

Χριστόδουλους Στεφανάδης
Καθηγητής Καρδιολογίας
Διευθυντής Α΄ Καρδιολογικής Κλινικής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, «Ιπποκράτειο» Γ.Ν.Α..
Clinical Professor of Medicine, Emory University School of Medicine, Atlanta, Georgia, USA