Το αίμα του πλακούντα σήμερα αποτελεί τη σημαντικότερη πηγή νεαρών και υγιών βλαστοκυττάρων. Εκτός από το αίμα, οι υπόλοιποι ιστοί της ομφαλοπλακουντιακής μονάδας περιέχουν βλαστοκύτταρα μεσεγχυματικού τύπου. Τα κύτταρα αυτά περιβάλλουν τα αγγεία του ομφαλίου λώρου και είναι άφθονα στο υπόστρωμα του πλακούντα. Ακόμα και εάν ο γυναικολόγος εξαντλήσει τη λήψη του ομφαλοπλακουντιακού αίματος, ένας μεγάλος αριθμός βλαστοκυττάρων εξακολουθεί και παραμένει μέσα στον πλακούντα λόγω της κατασκευής του και για το λόγο αυτό χρησιμοποιούνται μέθοδοι αξιοποίησης και αυτών των κυττάρων, τα οποία διαφορετικά θα κατέληγαν μαζί με τον πλακούντα στα άχρηστα των χειρουργείων. Ένας μεγάλος αριθμός βλαστοκυττάρων είναι χρήσιμος για τη θεραπεία ασθενών μεγάλου σωματικού βάρους. Κλασικά το αίμα του πλακούντα χρησιμοποιείται για τη θεραπεία κακοήθων ασθενειών και ασθενειών του ανοσοποιητικού συστήματος, ενώ τα μεσεγχυματικά για την αποκατάσταση βλαβών σε όργανα και σε νοσήματα του ανοσοποιητικού, σε αυτόλογες χρήσεις.

Οι γονείς έχουν να επιλέξουν για τη φύλαξη των βλαστοκυττάρων των παιδιών τους μεταξύ της ιδιωτικής και της δημόσιας τράπεζας. Τα βλαστοκύτταρα ανήκουν στο παιδί και είναι απόλυτα ιστοσυμβατά με εκείνο. Στην ιδιωτική φύλαξη τα βλαστοκύτταρα φυλάσσονται επώνυμα για λογαριασμό της οικογένειας και χρησιμοποιούνται από το ίδιο το παιδί και τα ιστοσυμβατά μέλη της οικογένειας του έναντι αμοιβής για 20 χρόνια, για όσες περιπτώσεις σήμερα χρησιμοποιούνται και για όσες θα προκύψουν στο μέλλον. Στη δημόσια φύλαξη οι γονείς χαρίζουν τα βλαστοκύτταρα στη δημόσια τράπεζα με τη μορφή δωρεάς και εάν στο μέλλον τα χρειαστούν θα πάρουν ένα ιστοσυμβατό μόσχευμα από άγνωστο δωρητή, έναντι σημαντικού χρηματικού ποσού το οποίο θα προπληρώσουν προκειμένου, να απελευθερωθεί το δείγμα από τη δημόσια τράπεζα. Σε επόμενο στάδιο θα διεκδικήσουν το ποσό της χρέωσης από το ταμείο τους. Στη δημόσια τράπεζα οι χρήσεις αφορούν τη θεραπεία κακοήθων και κληρονομικών ασθενειών του αίματος, μόνο σε αλλογενείς χρήσεις. Στην οικογενειακή φύλαξη χρησιμοποιούνται από το ίδιο το παιδί και τα ιστοσυμβατά μέλη της οικογένειας για τη θεραπεία κακοήθων ασθενειών και αποκλειστικά από το ίδιο το παιδί για τις ασθένειες του ανοσοποιητικού και την αποκατάσταση οργάνων που βρίσκονται σήμερα σε κλινικές μελέτες. Οι επιβίωση των ασθενών που πήραν ιστοσυμβατά βλαστοκύτταρα από συγγενείς δότες είναι οκταπλάσια σε σχέση με εκείνους που πήραν από άγνωστους δότες. Η σειρά αναζήτησης ενός ιστοσυμβατού μοσχεύματος είναι πρώτα η οικογένεια και σε περίπτωση που δεν βρεθεί τότε η δημόσια τράπεζα.

Η μοναδική περίπτωση που το παιδί υποχρεωτικά θα χρησιμοποιήσει ιστοσυμβατά βλαστοκύτταρα από ξένο δότη είναι για τη θεραπεία κληρονομικών παθήσεων. Η τάση της ιατρικής σήμερα είναι οι αυτόλογες θεραπείες για να ελαττώνονται οι κίνδυνοι μεταφοράς ασθενειών και η απόρριψη των μοσχευμάτων και για το λόγο αυτό η γονιδιακή θεραπεία των βλαστοκυττάρων στις περιπτώσεις κληρονομικών ασθενειών και η επαναχορήγησή τους στον ίδιο τον ασθενή βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των επιστημόνων και θα αποτελέσει στο μέλλον εξατομικευμένη θεραπεία για τον κάθε ασθενή.

Το Υπουργείο Υγείας πρόσφατα έφερε προς ψήφιση νόμο που αφορά τη λειτουργία των τραπεζών φύλαξης βλαστοκυττάρων και τερματίζει τη μακρόχρονη διαμάχη, κυρίως από την πλευρά των δημοσίων τραπεζών, οι οποίες ήθελαν να εγκαταστήσουν ιδιοκτησιακό καθεστώς αποκλειστικής διαχείρισης των βλαστοκυττάρων της ελληνικής οικογένειας. Ο νόμος προβλέπει την ίδρυση και λειτουργία τραπεζών φύλαξης βλαστοκυτάρων του ομφαλοπλακουντιακού αίματος (ΟΠΑ), καθώς και τραπεζών φύλαξης Ιστών και Κυττάρων, όπου εκτός από τα βλαστοκύτταρα του ΟΠΑ μπορούν να κρυοσυντηρηθούν και μεσεγχυματικά κύτταρα του ιστού του ομφαλίου λώρου, του οδοντικού πολφού καθώς και του λιπώδους ιστού, που σήμερα είναι είτε σε κλινικές χρήσεις, είτε στην έρευνα.
Βασικά σημεία του νόμου αποτελούν η έγκαιρη και αντικειμενική ενημέρωση της οικογένειας και η διασφάλιση της ποιότητας των εργαστηριακών ελέγχων και των συνθηκών της φύλαξης. Η ενημέρωση σύμφωνα με το νόμο υποχρεωτικά παρέχεται από το γυναικολόγο της υποψήφιας μητέρας ή και από γιατρό άλλης ειδικότητας, επιλογής της μητέρας, με ανάλογη εμπειρία και επιβεβαιώνεται με την υπογραφή της σε ειδικό ενημερωτικό έντυπο το οποίο συντάσσει και εκδίδει το Υπουργείο Υγείας και φυλάσσεται στον ιατρικό φάκελο της μητέρας. Απαγορεύει την οποιαδήποτε έκδοση ενημερωτικού δελτίου έντυπη ή ηλεκτρονική χωρίς την προηγούμενη έγκριση του Υπουργείου, όπως και τη διασπορά πληροφοριών αλλά και την έκφραση γνώμης η οποία επηρεάζει την επιλογή της υποψήφιας μητέρας, σχετικά με την υπηρεσία φύλαξης των βλαστοκυττάρων, πέρα από τις πληροφορίες που το Υπουργείο δίνει στο έντυπο συγκατάθεσης. Οι ποινές που επιβάλλει φτάνουν μέχρι και την ανάκληση της άδειας λειτουργίας του φορέα, ο οποίος δίνει τις ανωτέρω πληροφορίες. Με τον τρόπο αυτόν διασφαλίζεται η αντικειμενική ενημέρωση η οποία στηρίζεται στα πραγματικά σημερινά επιστημονικά δεδομένα και στις μελλοντικές δυνατότητες των βλαστοκυττάρων, επιστημονικά τεκμηριωμένες.
Για την εξασφάλιση της ποιότητας το Υπουργείο υιοθετεί διεθνείς προδιαγραφές και αναθέτει την εφαρμογή και την παρακολούθηση τους σε διεθνείς διαπιστευμένους οργανισμούς, όπως η ΑΑΒΒ, οι οποίοι έχουν μακρόχρονη πείρα στην παρακολούθηση της λειτουργίας ιδιωτικών και δημοσίων τραπεζών. Οι προδιαγραφές αφορούν ισότιμα τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Ο τίτλος του δημοσίου για τους εν λόγω οργανισμούς δεν αποτελεί τεκμήριο ποιότητας ούτε και για τη χώρα που εδράζονται, πολύ δε περισσότερο για μια ξένη χώρα. Τα αποτέλεσμα των διαπιστεύσεων μεταβιβάζονται κατ ευθείαν στο Υπουργείο Υγείας το οποίο δίνει ή ανανεώνει ή διακόπτει την άδεια λειτουργίας εφ όσον δεν τηρούνται οι προδιαγραφές. Επομένως τράπεζες οποιασδήποτε μορφής που δεν πληρούν τις διεθνείς προδιαγραφές δεν θα μπορούν να λειτουργήσουν.

Ο νόμος επίσης προβλέπει την εξασφάλιση της εικοσαετούς φύλαξης των βλαστοκυττάρων μέσω της προκαταβολής του ποσού που αντιστοιχεί στη φύλαξη. Έτσι για να ιδρυθεί μια τράπεζα θα πρέπει να δεσμεύσει εξ αρχής ένα σημαντικό χρηματικό ποσό που θα επιτρέπει τη συνέχιση της φύλαξης σε περίπτωση που διακόψει τη λειτουργία της, μεταβιβάζοντας τη δραστηριότητά της σε άλλη τράπεζα. Διευρύνεται ο αριθμός των κοινωφελών ιδρυμάτων τα οποία έχουν δικαίωμα ίδρυσης τράπεζας Ιστών και Κυττάρων πέρα από την Ακαδημία Αθηνών, εφ όσον πληρούν τις από το νόμο προβλεπόμενες προδιαγραφές.

Οι παρακάτω πληροφορίες αποτελούν επίσημα στοιχεία του Παγκόσμιου Δικτύου που καταγράφει τις μεταμοσχεύσεις του ομφαλικού αίματος και του μυελού των οστών που δόθηκαν στη δημοσιότητα τον Απρίλιο του 2010 και αποτελούν κατευθυντήριες γραμμές για την πολιτική που θα ακολουθήσουν τα κράτη σχετικά με τη φύλαξη των βλαστοκυττάρων. Τα στοιχεία αυτά δημοσιεύτηκαν από τον Al Gratwohl και συν το 2010 στο επιστημονικό περιοδικό JAMA, ένα από τα εγκυρότερα διεθνή ιατρικά περιοδικά. Στη μελέτη αυτή συμμετείχαν 1327 επιστημονικές ομάδες από 71 χώρες οι οποίες βρίσκονται σε πέντε ηπείρους. Καταγράφηκαν όλα τα είδη των μεταμοσχεύσεων, αυτόλογων και αλλογενών που πραγματοποιήθηκαν από τις συμμετέχουσες ομάδες το έτος 2006 για τη θεραπεία κακοήθων, κληρονομικών και αυτοάνοσων ασθενειών. Το έτος αυτό πραγματοποιήθηκαν 50.417 μεταμοσχεύσεις εκ των οποίων οι 28.901 (57%) ήταν αυτόλογες και οι 21.516 (43%) ήταν αλλογενείς. Από τις 21.516 αλλογενείς μεταμοσχεύσεις στις 11.928 (55,4%) τα βλαστοκύτταρα προέρχονταν μέσα από την οικογένεια και στις 9.588 (44,5%) από τη δημόσια τράπεζα. Άρα η πραγματική προσφορά της οικογένειας προς την κοινωνία το έτος 2006 στο σύνολο των μεταμοσχεύσεων ήταν 40.829 μοσχεύματα, το 86%, και της δημόσιας 9.588, το 14%. Για τη θεραπεία του παιδικού καρκίνου η ίδια μελέτη έδειξε οτι η οικογένεια βοήθησε στο 98,6% των μεταμοσχεύσεων και η δημόσια τράπεζα στο 1,4%, ενώ για τη θεραπεία των λεμφωμάτων η οικογένεια χορήγησε το 94,3% των μοσχευμάτων.
Το 2006 σύμφωνα με τη μελέτη που αναφέρθηκε παραπάνω, πραγματοποιήθηκαν 17.049 μεταμοσχεύσεις σε ασθενείς με όλους τους τύπους των λευχαιμιών. Στις 15.210 (89%) περιπτώσεις έγιναν αλλογενείς μεταμοσχεύσεις και στις 1.839 (11%) αυτόλογες. Από τις 15.210 αλλογενείς μεταμοσχεύσεις οι 8.122 (53,5%) πραγματοποιήθηκαν με βλαστοκύτταρα που προήλθαν μέσα από την οικογένεια και οι 7.088 (46,5%) από δημόσια τράπεζα. Άρα στην περίπτωση των λευχαιμιών το 2006 η οικογένεια χορήγησε το 58,5% των μοσχευμάτων και η δημόσια τράπεζα το 41,5%.

Ήδη δύο κλινικές μελέτες με τη χρήση βλαστοκυττάρων του πλακούντα για την εγκεφαλική παράλυση και τον σακχαρώδη διαβήτη τύπου Ι (νεανικός) βρίσκονται σε εξέλιξη στις ΗΠΑ και τα αποτελέσματα αξιολογούνται και δημοσιεύονται σταδιακά. Για τον Διαβήτη τύπου Ι, κλινικές μελέτες γίνονται στη Φλόριντα ΗΠΑ, στο Σάο Πάολο της Βραζιλίας, στην Ουψάλα της Σουηδίας και σε χώρες της Ασίας. Για την εγκεφαλική παράλυση των παιδιών, (περιγεννητική ασφυξία), διεξάγονται κλινικές μελέτες στο Πανεπιστήμιο Duke ΗΠΑ σε παιδιά ηλικίας έως δύο ετών, στο Πανεπιστήμιο της Georgia έως 8 ετών, πρόσφατα το Πανεπιστήμιο Monashe της Μελβούρνης και στο Ain Shams University των ΗΠΑ. Μάλιστα το Monash συνέστησε σε γονείς που δώρισαν τα βλαστοκύτταρα των παιδιών τους στη δημόσια τράπεζα και στη συνέχεια εμφάνισαν εικόνα εγκεφαλικής παράλυσης να τα ζητήσουν πίσω, σε όσες περιπτώσεις αυτό είναι εφικτό.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΛΙΑΚΟΣ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΑΡΧΕΓΟΝΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΕΘΝΙΚΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΡΕΥΝΩΝ