Τι είναι η γαστρεντερίτιδα;

Στην γαστρεντερίτιδα υπάρχει λοίμωξη του εντέρου. Τα κύρια συμπτώματα, που μπορεί να εμφανίζονται όλα ή σε διαφορετικούς συνδυασμούς, είναι ο πόνος στην κοιλιά, η διάρροια και οι εμετοί. Στις περισσότερες περιπτώσεις η διάρκεια των συμπτωμάτων είναι λίγες ημέρες, αλλά μερικές φορές μπορεί να διαρκέσει περισσότερο. Ο πιο σημαντικός κίνδυνος στη γαστρεντερίτιδα είναι η αφυδάτωση του παιδιού, επομένως η κύρια αντιμετώπιση είναι να ενθαρρύνουμε το παιδί να πίνει υγρά προς αναπλήρωση.

Πόσο συχνή είναι η γαστρεντερίτιδα;

Είναι πολύ συχνή και αφορά όλες τις ηλικίες. Υπάρχουν τύποι γαστρεντερίτιδας σε όλες τις εποχές του έτους. Πολλά παιδιά μπορεί να έχουν παραπάνω από ένα επεισόδιο το χρόνο. Ιδιαίτερα πλήττονται τα βρέφη που δεν θηλάζουν, τα βρέφη και νήπια σε παιδικούς σταθμούς.

Ποια είναι τα αίτια γαστρεντερίτιδας;

Η γαστρεντερίτιδα στα παιδιά μπορεί να προκληθεί συνηθέστερα από ιό, αλλά και από μικρόβια όπως σαλμονέλλα, σιγκέλλα, καμπυλοβακτηρίδιο, κολοβακτηρίδιο, καθώς και από παράσιτα όπως η λιστέρια, η λάμβλια και η αμοιβάδα.

Η πιο κοινή αιτία ιογενούς γαστρεντερίτιδας είναι από τον ιό Ρότα. Σχεδόν όλα τα παιδιά εμφανίζουν διάρροια από αυτόν τον ιό κάποια στιγμή μέχρι τα πέντε τους χρόνια. Μετά από ένα επεισόδιο, η άμυνα του οργανισμού αποκτά αντισώματα και ανοσία στον συγκεκριμένο ιό, έτσι ώστε ο ιός ρότα να προσβάλλει σπάνια τους ενήλικες. Άλλοι ιοί που προκαλούν γαστρεντερίτιδα είναι οι αδενο-ιοί και οι έντερο – ιοί. Η ηλικίες που κυρίως πλήττουν αφορούν τα πρώτα χρόνια της ζωής και την εφηβεία.

Κάποιες περιπτώσεις γαστρεντερίτιδας αφορούν τροφική δηλητηρίαση. Τρόφιμο χαλασμένο ή μολυσμένο ή που δεν έχει μαγειρευτεί καλά μπορεί να προκαλέσει τροφική δηλητηρίαση. Η τροφική δηλητηρίαση οφείλεται συνήθως σε μικρόβιο και όχι σε ιό (σταφυλόκοκκο, σαλμονέλλα, κολοβακτηρίδιο, καμπυλοβακτηρίδιο). Μπορεί επίσης να προκληθεί από παράσιτα.

Πως μεταδίδεται η γαστρεντερίτιδα;
Οι ιοί μεταδίδονται εύκολα από ένα μολυσμένο άτομο κατά την άμεση επαφή με υγιές άτομο. Συχνά το προσβεβλημένο άτομο διατηρεί τους ιούς στα χέρια του μετά την χρήση τουαλέτας.

Εκτός από την άμεση επαφή με μολυσμένα χέρια, οι ιοί της γαστρεντερίτιδας μπορούν να μεταδοθούν και μέσα από μολυσμένες επιφάνειες και αντικείμενα όπως παιχνίδια.

Άλλος τρόπος μετάδοσης είναι μέσα από μολυσμένα τρόφιμα, είτε χαλασμένα (αυγό, κότα) είτε προετοιμασμένα από άτομο που φέρει τον μικροοργανισμό.

Τέλος, ιδιαίτερα σε περιοχές με κακή υγειινή του νερού, η μετάδοση των μικροοργανισμών μπορεί να συμβεί μέσω μολυσμένου νερού.

Συμβαίνουν επιδημίες γαστρεντερίτιδας;

Ναι. Είναι πολύ συχνές σε χώρους με συγχρωτισμό ανθρώπων, όπως στους βρεφονηπιακούς σταθμούς, στα σχολεία και στα νοσοκομεία.

Ποια είναι τα συμπτώματα της γαστρεντερίτιδας;

Το κύριο σύμπτωμα είναι η διάρροια. Η διάρροια αφορά την συχνότητα (πιο συχνές κενώσεις από το σύνηθες για το παιδί) αλλά και την σύσταση (αραιές κενώσεις, συχνά δύσοσμες και ερεθιστικές, σαν νερό). Μερικές λοιμώξεις μπορεί να προκαλέσουν παρουσία αίματος ή βλέννας στα κόπρανα του παιδιού.

Οι εμετοί συχνά λείπουν εντελώς από την εικόνα. Άλλοτε αφορούν την αρχή της γαστρεντερίτιδας και δίνουν σύντομα (μέσα σε ώρες ή σε ένα 24ωρο) τη θέση τους στη διάρροια.

Ο πόνος στην κοιλιά είναι συχνός. Είναι συνήθως σε μορφή κολικού (έρχεται και φεύγει, μπορεί να εντείνεται πριν τον εμετό ή τη διάρροια και να απαλύνεται μετά τον εμετό ή τη διάρροια).

Ο τεινεσμός (το παιδί συνεχώς θέλει να αφοδεύσει, χωρίς συχνά να βγάζει τίποτα, με πόνο χαμηλά) είναι ανησυχητικό σύμπτωμα συνήθως μικροβιακής γαστρεντερίτιδας (δυσεντερία).

Πυρετός μπορεί να συνυπάρχει, αλλά συνήθως δεν είναι ούτε πολύ υψηλός ούτε συχνός και επίμονος. Σε λίγες περιπτώσεις συνυπάρχει υψηλός πυρετός, κακουχία, πονοκέφαλος και πόνος στα άκρα.

Ποιοι είναι οι τύποι γαστρεντερίτιδας;

Τα συμπτώματα και η σοβαρότητά τους ποικίλουν. Το παιδί μπορεί να εμφανίσει:
- Κυρίως κοιλιακό άλγος και εμετούς για λίγα 24ωρα
- Έντονους εμετούς, κοιλιακό άλγος, σύντομα ακολουθούμενο από διάρροια
- Μόνο κοιλιακό άλγος και διάρροια
- Μόνο κοιλιακό άλγος
- Παρατεταμένη διάρροια για πολλές μέρες ή/ και εβδομάδες

Πως γίνεται η διάγνωση της γαστρεντερίτιδας;

Τα τυπικά συμπτώματα της γαστρεντερίτιδας κάνουν συνήθως εύκολη την αναγνώριση της νόσου από τους γονείς. Συχνά τα συμπτώματα είναι ήπια και καλυτερεύουν μέσα σε μερικές ημέρες χωρίς καμία θεραπεία πέρα από τη συχνή ενυδάτωση του παιδιού.

Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις, χρειάζεται ιατρική εκτίμηση. Θα πρέπει να αναφέρετε στο γιατρό σας αν έχετε ταξιδέψει πρόσφατα με το παιδί στο εξωτερικό, αν το παιδί ήρθε σε επαφή με άτομο που είχε ή ανέπτυξε παρόμοια συμπτώματα, αν έχει λάβει πρόσφατα αντιβιοτικά, αν έχει εισαχθεί πρόσφατα σε νοσοκομείο και να έχει λάβει κάποια ασυνήθιστη ή μη καλά μαγειρεμένη τροφή. Αυτά τα στοιχεία βοηθούν το γιατρό να διαπιστώσει την αιτία της γαστεντερίτιδας.

Η εξέταση του παιδιού από το γιατρό είναι σημαντική για την διαπίστωση του βαθμού αφυδάτωσης. Ακόμα, στην εξέταση της κοιλιάς ο γιατρός θα αποκλείσει χειρουργικά προβλήματα ή σκωληκοειδίτιδα σε αμφίβολες περιπτώσεις όπου προεξάρχει ο πόνος στην κοιλιά.

Παρακλινικές εξετάσεις δεν είναι συνήθως απαραίτητες. Ωστόσο, σε αμφίβολες, επίμονες ή βαριές περιπτώσεις, αν το παιδί φαίνεται ιδιαίτερα άρρωστο ή εισάγεται στο νοσοκομείο, αν έχει ταξιδέψει πρόσφατα στο εξωτερικό, αν τα συμπτώματα δεν βελτιώνονται και αν υπάρχει αίμα στα κόπρανα ή έντονος τεινεσμός, ο γιατρός θα ζητήσει εξέταση κοπράνων για ανεύρεση μικροβίου, ιού και παρασίτων.

Εξετάσεις αίματος θα γίνουν στο νοσοκομείο και αφορούν ιδιαίτερα τα επίπεδα ηλεκτρολυτών που διαταράσσονται σε σοβαρή αφυδάτωση.

Ποια είναι η πορεία της νόσου;

Στα περισσότερα παιδιά τα συμπτώματα είναι σχετικά ήπια και τείνουν να καλυτερεύουν μέσα σε λίγες ημέρες. Η διάρροια συχνά διαρκεί πολύ περισσότερο από τους εμετούς και μπορεί να υπάρχει για 7 μέρες. Ήπια διάρροια (μαλακά κόπρανα) μπορεί να επιμείνει για περισσότερο (άλλες 1-2 εβδομάδες) και συχνά είναι ένδειξη παροδικής δυσανεξίας στη λακτόζη.

Ποιες είναι οι επιπλοκές της γαστρεντερίτιδας;

1. Η κύρια επιπλοκή που πρέπει να προλάβουμε είναι η αφυδάτωση. Επικοινωνήστε άμεσα με το γιατρό σας αν φοβάστε ότι το παιδί αφυδατώνεται. Ήπια αφυδάτωση είναι πολύ συχνή και μπορεί να αντιμετωπιστεί εύκολα με συχνή αναπλήρωση υγρών από το στόμα. Σοβαρή αφυδάτωση μπορεί να είναι ακόμα και θανατηφόρα και πρέπει να αντιμετωπιστεί γρήγορα για να μην καταλήξει σε πολύ-οργανική ανεπάρκεια. Είναι πιο πιθανό να συμβεί σε μικρές ηλικίες και σε παιδί με χρόνιο νόσημα.

Τα συμπτώματα της ελαφριάς αφυδάτωσης είναι:

• Το παιδί κάνει λιγότερα ούρα, το στόμα του γίνεται πιο ξηρό, δείχνει να διψάει. Συνεχίζει να είναι ζωηρό, να έχει σάλιο, να έχει κάποια δάκρυα όταν κλαίει.
Τα συμπτώματα της σοβαρής αφυδάτωσης είναι:
• Η γενική εικόνα του παιδιού: το παιδί γίνεται άτονο, λιγότερο ζωηρό, ληθαργικό, αδύναμο, δεν παίζει, άλλοτε ευερέθιστο και με έντονη ανησυχία.
• Δεν κάνει ούρα ή έχει άδειες πάνες για πολλές ώρες
• Οι βλεννογόνοι είναι ξηροί: δεν έχει δάκρυα στο κλάμα, δεν έχει σάλιο, έχει ξηρό στόμα, χείλη και γλώσσα.
• Το δέρμα είναι ωχρό, με κακή αιμάτωση, με κρύα χέρια και πόδια, με ρυτίδωση που επιμένει όταν το τσιμπάμε.
• Τα μάτια του παιδιού φαίνονται βαθουλωμένα, η πρόσθια πηγή σε βρέφος (το άνοιγμα στην κορυφή του κρανίου) επίσης βαθουλωμένο.
• Το παιδί έχει ταχυκαρδία και γρήγορες, επιπόλαιες ανάσες

Η σοβαρή αφυδάτωση είναι επείγουσα κατάσταση και απαιτεί άμεση ιατρική παραπομπή. Μπορεί να συνοδεύεται από διαταραχές ηλεκτρολυτών στο αίμα του παιδιού.

Η αφυδάτωση είναι πιο πιθανό να συμβεί σε βρέφη κάτω των έξι μηνών με γαστρεντερίτιδα, γιατί με σχετικά μικρή απώλεια υγρών μπορούν να αφυδατωθούν. Συμβαίνει επίσης πιο συχνά σε βρέφη πρόωρα ή χαμηλού βάρους, σε βρέφη που δεν θηλάζουν κατά τη διάρκεια της ασθένειας, σε βρέφη που δεν πίνουν υγρά κατά τη διάρκεια της ασθένειας, σε βρέφη με έντονους και παρατεταμένους εμετούς και σε βρέφη με έντονη διάρροια (έξι και παραπάνω επεισόδια στο 24ωρο, που διαρκεί παραπάνω από 1-2 μέρες).

2. Σε αρκετές γαστρεντερίτιδες από ιούς διαταράσσεται παροδικά η απορροφητική ικανότητα του εντέρου. Αυτό οδηγεί σε παροδική ή δευτεροπαθή δυσανεξία στη λακτόζη, δηλαδή για λίγες μέρες έως εβδομάδες η λακτόζη του γάλακτος δεν μπορεί να απορροφηθεί πλήρως, με αποτέλεσμα να μένει στα κόπρανα προκαλώντας χαλαρές, όξινες, ερεθιστικές κενώσεις για παρατεταμένο χρονικό διάστημα. Το παιδί μπορεί να έχει επίμονα κοιλιακά άλγη, φούσκωμα, νερουλά κόπρανα και αέρια ιδιαίτερα μετά από λήψη γάλακτος. Μετά από λίγες ημέρες ή εβδομάδες η απορροφητική επιφάνεια του εντέρου που προσβλήθηκε από τη γαστρεντερίτιδα επανέρχεται και το έντερο επουλώνεται. Πρέπει να επισημανθεί ότι χρόνια διάρροια (άνω των 2 εβδομάδων) χρήζει λεπτομερούς εκτίμησης από παιδίατρο γιατί μπορεί να είναι σημάδι χρόνιου νοσήματος, ειδικά αν συνδυάζεται με μη καλή πρόσληψη βάρους από το παιδί (πχ φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, κοιλιοκάκη, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου κλπ).

3. Άλλες σπάνιες επιπλοκές της γαστρεντερίτιδας σε παιδιά που χειροτερεύουν και εμφανίζονται ολοένα πιο άρρωστα είναι η αντιδραστική αρθρίτιδα, η μετάδοση της λοίμωξης (πχ μηνιγγίτιδα) και το αιμολυτικό ουραιμικό σύνδρομο. Επί αμφιβολιών απαιτείται άμεσος έλεγχος σε γιατρό.

Πως αντιμετωπίζουμε την γαστρεντερίτιδα;

Η κατάσταση μπορεί συνήθως να αντιμετωπιστεί στο σπίτι. Περιστασιακά χρειάζεται εισαγωγή στο νοσοκομείο σε βαριές περιπτώσεις ή επιπλοκές.

Πρέπει να ενθαρρύνουμε το παιδί να λαμβάνει άφθονα υγρά. Σκοπός είναι να προλάβουμε την αφυδάτωση. Κάθε ποσότητα υγρού που χάνεται σε εμετό ή διάρροια πρέπει να αναπληρώνεται.

Τα υγρά που προτιμώνται είναι τα ειδικά ηλεκτρολυτικά διαλύματα και το νερό. Τα ηλεκτρολυτικά διαλύματα έχουν την σωστή αναλογία σε ηλεκτρολύτες, σόδα, αλάτι και σάκχαρα ώστε να αναπληρώνουν τις απώλειες υγρών. Αποφεύγουμε όσο γίνεται τα ζαχαρούχα υγρά και τους χυμούς φρούτων. Ως προς το γάλα, το παιδί πρέπει να συνεχίζει να θηλάζει. Εάν δεν θηλάζει, συνεχίζουμε να του δίνουμε αν θέλει γάλα, ειδικά βρέφη που εξαρτώνται αποκλειστικά ή σχεδόν αποκλειστικά από αυτό.

Δίνουμε υγρά λίγο λίγο και συχνά. Εάν το παιδί κάνει εμετό, περιμένουμε 5-10 λεπτά για να ηρεμήσει και έπειτα ξεκινάμε πάλι τη χορήγηση υγρών, αργά και συχνά (κουταλιές κάθε λίγα λεπτά ή με τη σύριγγα).

Σε κάθε περίπτωση αμφιβολίας για το βαθμό αφυδάτωσης θα πρέπει να επικοινωνείτε με το γιατρό σας.

Σε βρέφος που θηλάζει αποκλειστικά κάτω των 6 μηνών, συνεχίζετε τον αποκλειστικό θηλασμό του παιδιού προσφέροντας το στήθος συχνότερα.

Το φαγητό και οι στερεές τροφές είναι δευτερεύουσας σημασίας και οι γονείς χρειάζεται πρωτίστως να ενθαρρύνουν λήψη υγρών για ενυδάτωση.

Ουδέτερες τροφές που μπορούν να δοθούν σε επίμονη διάρροια είναι απλές σούπες, δημητριακά με πολύπλοκους υδατάνθρακες (ψωμί, ρύζι, μακαρόνι), κότα, μπανάνα, γιαούρτι.

Μόλις υπάρξει βελτίωση και το παιδί είναι ενυδατωμένο, δώστε στο παιδί τη φυσιολογική του διατροφή ανάλογα με τις ορέξεις του.

Συνεχίστε να θηλάζετε αν θέλει και μπορεί το παιδί.

Μην επιβάλλετε διακοπή από υγρά ή/και τροφή σε παιδιά με γαστρεντερίτιδα.

Μην αραιώνετε περισσότερο από το ενδεικνυόμενο το γάλα σε σκόνη, συνεχίστε να το δίνετε κανονικά, πιο λίγο και συχνότερα.

Μην πιέζετε για φαγητό αν το παιδί εμφανίζει ανορεξία, η αναπλήρωση υγρών είναι ό,τι χρειάζεται για λίγες ώρες ή μέρες.

Μην αποφεύγετε τη στερεά τροφή αν το παιδί θέλει και μπορεί να φάει.

Τα φάρμακα που σταματούν τη διάρροια απαγορεύονται στα παιδιά κάτω των 12 ετών. Δεν είναι ασφαλή και μπορεί να έχουν σοβαρές παρενέργειες.

Μπορείτε να δώσετε παρακεταμόλη για υψηλό πυρετό, για πόνο στην κοιλιά ή πονοκέφαλο.

Σε μερικές περιπτώσεις μικροβιακής γαστρεντερίτιδας (μετά από λήψη δείγματος κοπράνων) μπορεί να χρειαστεί συγκεκριμένη αντιβίωση, ανάλογα με τον τύπο της λοίμωξης.

Τα προβιοτικά βοηθούν στην επαναφορά της φυσιολογικής χλωρίδας (φυσιολογικών μικροβίων) του εντέρου. Ο γιατρός μπορεί να τα συστήσει σε σοβαρές, υποτροπιάζουσες ή επίμονες περιπτώσεις.


Πότε να ανησυχήσετε

Επικοινωνήστε με το γιατρό σας εάν:
• Το παιδί σας είναι κάτω των 6 μηνών
• Το παιδί σας πάσχει από χρόνιο νόσημα (νεφρικό, καρδιολογικό, διαβήτη, προωρότητα)
• Το παιδί σας φαίνεται ότι αφυδατώνεται
• Το παιδί σας αρνείται επίμονα να πιει υγρά
• Το παιδί σας έχει επίμονο υψηλό πυρετό
• Το παιδί σας φαίνεται ζαλισμένο ή σε σύγχυση
• Το παιδί σας κάνει επίμονα ή συχνούς εμετούς και δεν μπορεί να κρατήσει υγρά
• Στα κόπρανα ή τον εμετό βρίσκετε αίμα
• Το παιδί σας φαίνεται να έχει σοβαρό πόνο στην κοιλιά
• Τα συμπτώματα γενικά σας φαίνονται σοβαρά ή νιώθετε η κατάσταση να χειροτερεύει. Ενδεικτικά, αν οι εμετοί επιμένουν παραπάνω από ένα 24ωρο ή η διάρροια δεν βελτιώνεται μετά από 3-4 μέρες.

Πρόληψη της μετάδοσης της γαστρεντερίτιδας σε άλλα άτομα

Συχνό και καλό πλύσιμο των χεριών μας, ιδιαίτερα μετά από αλλαγές πάνας και πριν την προετοιμασία και το σερβίρισμα φαγητού θα αποτρέψει σημαντικά την μετάδοση σε άλλα μέλη της οικογένειας. Για μεγαλύτερα παιδιά με γαστρεντερίτιδα, καλό πλύσιμο της τουαλέτας με απολυμαντικό μετά τη χρήση της, των χερουλιών, με ζεστό νερό. Τα παιδιά να πλένουν καλά τα χέρια τους μετά την τουαλέτα. Αποφεύγουμε κοινή χρήση πετσετών. Θα πρέπει να παραμείνουν εκτός σχολείου ή παιδικού για τουλάχιστον 46 ώρες από το τελευταίο επεισόδιο εμετού ή διάρροιας. Κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών θα πρέπει να αποφεύγουν όσο γίνεται επαφή με άλλα παιδιά.

Πως μπορεί να αποφευχθεί η γαστρεντερίτιδα;

Το σημαντικότερο μέτρο πρόληψης είναι το πλύσιμο των χεριών. Διδάσκουμε στα παιδιά από νωρίς να πλένουν τα χέρια τους κάθε φορά μετά την τουαλέτα και πριν πιάσουν φαγητό, μετά από ενασχόληση με χώματα και μετά από παιχνίδι με κατοικίδια.

Ο μητρικός θηλασμός δρα προστατευτικά. Τα μωρά που θηλάζουν είναι πολύ λιγότερο πιθανό να κολλήσουν γαστρεντερίτιδα ή να πάθουν βαριά γαστρεντερίτιδα από τα μωρά που πίνουν ξένο γάλα.

Τα τρόφιμα πρέπει να είναι πάντα όσο γίνεται πιο φρέσκα, καλά μαγειρεμένα και σε καλές συνθήκες συντήρησης.

Το εμβόλιο ενάντια στον ιό Ρότα δεν έχει ακόμα μπει στο συνιστώμενο πρόγραμμα εμβολιασμών στην Ελλάδα, αλλά χρησιμοποιείται ευρέως σε χώρες του ανεπτυγμένου και του αναπτυσσόμενου κόσμου. Το 2009 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εξέδωσε σύσταση για καθολική χρήση του εμβολίου αυτού στα εθνικά προγράμματα εμβολιασμών. Είναι αποτελεσματικό και προστατεύει ενάντια σε έναν ιό που προκαλεί αρκετά επεισόδια γαστρεντερίτιδας.

Στέλιος Παπαβέντσης MRCPCH DCH IBCLC 2011