Πριν από περισσότερα από 100 χρόνια, η υπόθεση της «στοματικής σήψης» ήταν μια διαδεδομένη θεωρία που υποστήριζε ότι πολλές χρόνιες ασθένειες, όπως και η Ρευματοειδής αρθρίτιδα (ΡΑ), ξεκινούσαν από περιοδοντική λοίμωξη. (πχ, W. Hunter: “Oral sepsis as a cause of disease, with illustrative cases”. The Clinical Journal, Sep 12, 1900). Ως αποτέλεσμα, για πολλές δεκαετίες, η αφαίρεση ολόκληρης της οδοντοστοιχίας ήταν συνήθης πρακτική για τη θεραπεία της ΡΑ, η οποία τελικά εγκαταλείφθηκε αφού δεν προσέφερε καμμία ανακούφιση από τα συμπτώματα της νόσου.

Με την πρόσφατη όμως στροφή της προσοχής της επιστημονικής κοινότητας στη σημασία του μικροβιώματος, ως βασικού παράγοντα στη μάχη μεταξύ υγείας και νόσου, η στοματική κοιλότητα, όπως και άλλες βλεννογονικές περιοχές του σώματος, έχει προσελκύσει πάλι την προσοχή των ερευνητών. Μόλις πριν μια δεκαετία, ο G. Weissmann από το Πανεπιστήμιο της Ν. Υόρκης, διατύπωσε την υπόθεση ότι μια χυμική ανοσιακή απάντηση στο βακτήριο Porphyrpomonas gingivalis της στοματικής κοιλότητας, μπορεί να είναι ένα περιβαλλοντικό ερέθισμα για την παθογένεση της ΡΑ.

Από τότε, διάφορες αντικρουόμενες μελέτες δημοσιεύτηκαν πάνω στο θέμα αυτό, αρκετές από τις οποίες έδειξαν αυξημένη συχνότητα και μεγαλύτερη βαρύτητα περιοδοντικής νόσου ανάμεσα σε ασθενείς με ΡΑ, πράγμα που όμως θεωρήθηκε από αρκετούς σαν εξωαρθρική εκδήλωση της νόσου.

Τελευταία στοιχεία όμως δείχνουν ότι ανιχνεύεται αυξημένη συχνότητα αντισωμάτων έναντι του Porphyrpomonas gingivalis σε ασθενείς με μακροχρόνια ΡΑ, και αναζητούνται οι πιθανοί μηχανισμοί δράσης του παθογόνου αυτού.

Το Porphyrpomonas gingivalis είναι ο μόνος προκαρυωτικός οργανισμός που έχει αποδειχθεί ότι διαθέτει ένα ένζυμο (peptidylarginine deaminase, PAD) που μπορεί να κιτρουλλινοποιήσει πρωτεϊνες, δημιουργώντας νεοεπιτόπους, και έτσι πιθανώς να παίζει ρόλο στη δημιουργία αντισωμάτων έναντι κιτρουλλινοποιημένων πρωτείνών (ACPA), η σημασία των οποίων είναι γνωστή στην παθογένεση της ΡΑ.

Η S.L. Arvikar και οι συνεργάτες της στην Ιατρική σχολή του Harvard, μελέτησαν 50 ασθενείς με ΡΑ πρόσφατης έναρξης, χωρίς αγωγή, και βρήκαν ότι το 1/3 αυτών είχαν IgG αντισώματα έναντι του Porphyrpomonas gingivalis κατά την έναρξη της νόσου. Σε σύγκριση με τα υγιή άτομα της ομάδας ελέγχου, η συχνότητα η συχνότητα και ο τίτλος των αντισωμάτων ήταν σημαντικά υψηλότερα στους ασθενείς με ΡΑ, όπως επίσης και σε σύγκριση με ασθενείς με άλλες χρόνιες αυτοάνοσες νόσους. Η αντισωματική απάντηση σχετιζόταν επίσης με τους δείκτες της νόσου: 88% των ασθενών με ΡΑ που είχαν θετικά αντισώματα για το Porphyrpomonas gingivalis, είχαν θετικά ACPA, ενώ ανιχνεύθηκε και μεγαλύτερη συχνότητα θετικότητας Ρευματοειδούς Παράγοντα (RF), αυξημένης ΤΚΕ και χαμηλότερης βαθμολογίας στις δοκιμασίες λειτουργικότητας.

Σε παρακολούθηση ενός χρόνου των ασθενών αυτών, οι οποίοι όλοι έλαβαν DMARDS, οι ασθενείς με θετικά αντισώματα έναντι του Porphyrpomonas gingivalis, είχαν χειρότερη πρόγνωση (38% σε ύφεση μετά από 12 μήνες, έναντι 64% των ασθενών με αρνητικά αντισώματα).

Μια άλλη ομάδα ερευνητών από το Κολοράντο (K.D.Deane et al), διατύπωσαν μια άλλη υπόθεση που θεωρεί τον πνεύμονα ως πιθανή εστία έναρξης της διαδικασίας της ΡΑ, καθώς ο πνεύμονας «υποδέχεται» πληθώρα περιβαλλοντικών αντιγόνων μέσω της αναπνοής, που θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν ανοσιακή απάντηση.

Μελέτησαν ομάδα 42 ασυμπτωματικών ατόμων με θετικά ACPA, 12 ασθενών με εγκατεστημένη οροθετική ΡΑ και 15 οροαρνητικών ομάδας ελέγχου. Στην HRCT που υποβλήθηκαν, ¾ των ασυμπτωματικών ACPA ατόμων είχαν κάποια ευρήματα παθολογίας των αεραγωγών (πάχυνση των βρογχικών τοιχωμάτων και κεντρολοβιακές διαυγάσεις) παρόμοια με τα ευρήματα της ομάδας με ΡΑ, έναντι μόνο 1/3 των οροαρνητικών της ομάδας ελέγχου. Περαιτέρω έλεγχος με μελέτη πτυέλων ανέδειξε την παρουσία τουλάχιστον ενός σχετιζόμενου με ΡΑ αντισώματος στα πτύελα του 39% των ατόμων με θετικό οικογενειακό ιστορικό για ΡΑ, 65% των οροθετικών για RA ή ACPA και 86% των ασθενών με οροθετική ΡΑ.

Η ερώτηση του “one million dollar” είναι πως η μικροβιακή λοίμωξη της στοματικής κοιλότητας ή η δημιουργία αντισωμάτων στον πνεύμονα μπορεί να οδηγήσει στην αρθρική βλάβη. Η επιβίωση των μικροβίων και η απευθείας προσβολή της άρθρωσης με αιματογενή διασπορά είναι μάλλον απίθανη. Πιο πιθανό είναι η τοπική παραγωγή κιτρουλλινωμένων νεοεπιτόπων να πυροδοτεί τη δημιουργία ACPA, και κατόπιν να εμπλέκονται αντιγονικοί στόχοι κοινοί μεταξύ στοματικής κοιλότητας και άρθρωσης. Η ίδια η προσβολή/φλεγμονή από τα βακτήρια μπορεί επίσης να συνεισφέρει στη διαδικασία προκαλώντας ιστικές αλλαγές που καθίστανται στόχος ανοσιακής απάντησης.

Η περιοχή αρχικής προσβολής (στοματική κοιλότητα, πνεύμονας ή ακόμα και το παλαιόθεν ενοχοποιημένο έντερο) μπορεί να διαφέρει από ασθενή σε ασθενή. Ερευνητικούς στόχους αποτελούν η πλήρης κατανόηση της σχέσης μεταξύ μικροβιώματος και αυτοανοσίας, όπως και το αποτέλεσμα περεμβάσεων όπως η εξουδετέρωση του Porphyrpomonas gingivalis ή η τροποποίηση του μικροβιώματος.

Δ. Καρόκης
Ρευματολόγος
www.myoskeletiko.com

Πηγή: Arvikar S et al: “Clinical correlations with Porphyrpomonas gingivalis antibody responses in patients with early rheumatoid arthritis”. Arthritis Res Ther 2013; DOI;10.1186/ar4289

---

Διαβάστε περισσότερα άρθρα....