Η αλματώδης τεχνολογική ανάπτυξη των τελευταίων ετών έχει αναμφίβολα αλλάξει ριζικά το πρόσωπο της χειρουργικής.

Η εξέλιξη των λαπαροσκοπικών και ελάχιστα επεμβατικών τεχνικών έδωσε νέα ώθηση, καθιστώντας ακόμα και τις πιο δυσπρόσιτες περιοχές του ανθρωπίνου σώματος προσπελάσιμες, και μάλιστα με ελάχιστο τραύμα. Εντούτοις, η υπάρχουσα τεχνολογία εξακολουθεί να θέτει περιορισμούς. Ο απομακρυσμένος χειρισμός των εργαλείων έχει ορισμένες φορές επίπτωση στην ευχέρεια και στην ακρίβεια των κινήσεων, ενώ η δισδιάστατη απεικόνιση, μέσω οθόνης, απαιτεί σημαντική εξοικείωση.

Η υπέρβαση; Η ρομποτική τεχνολογία, βασιζόμενη στην τεχνογνωσία της NASA, αποτελεί ένα νέο ιατρικό ορόσημο. Μία δεκαετία μετά την έγκρισή του από το FDA των ΗΠΑ, το DaVinci®S υπόσχεται να αλλάξει το πρόσωπο της χειρουργικής. Για πρώτη φορά στην Ιστορία, ο χειρουργός δεν απαιτείται να βρίσκεται πλέον πάνω από τον ασθενή, όπως παραδοσιακά συμβαίνει για αιώνες, αλλά κάθεται δίπλα του, χωρίς φυσική επαφή με το χειρουργικό πεδίο, χωρίς καν να φορά χειρουργικά γάντια. Αν και εξ αποστάσεως, ο χειρουργός αποκτά «βιονικά» χαρακτηριστικά και ικανότητες που υπερβαίνουν την ανθρώπινη φύση. Αποκτά τρεις φορές ισχυρότερη, τρισδιάστατη όραση και μπορεί να εκτελεί λεπτότατες κινήσεις, όμοιες με αυτές των χεριών του, αλλά με απόλυτη ακρίβεια, καθώς οι ρομποτικοί βραχίονες όχι μόνο στερούνται του φυσικού τρόμου του ανθρώπινου χεριού, αλλά και περιστρέφονται κατά 360 μοίρες.

Τα πλεονεκτήματα του ρομπότ είναι:
• η μεγαλύτερη ακρίβεια στις κινήσεις,
• το μικρότερο ποσοστό λαθών,
• η μικρότερη απώλεια αίματος,
• ο λιγότερος μετεγχειρητικός πόνος και
• η ταχύτερη επάνοδος στη φυσιολογική δραστηριότητα.

Τα σημαντικά ερωτήματα
Όμως, όπως και σε κάθε δαπανηρή τεχνολογική καινοτομία και δη στους χαλεπούς καιρούς που διάγουμε, πρέπει να τεθούν και να απαντηθούν διάφορα καίρια ερωτήματα: Χρειάζεται πραγματικά αυτή η αλλαγή; Πόσο απαραίτητο είναι να αλλάξουν μέθοδοι και τεχνικές με αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα και χαμηλό κόστος; Την απάντηση στα ζητήματα αυτά θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε στο παρόν κείμενο με συγκεκριμένα παραδείγματα από τον χώρο της γενικής χειρουργικής.

• Χειρουργική της παχυσαρκίας: Οι βαριατρικοί ασθενείς, με την πληθώρα των συνοδών παθήσεων, είναι σίγουρα μία ομάδα στην οποία κάποια πιθανή επιπλοκή δεν περνά απαρατήρητη. Ο μεγαλύτερος φόβος δεν είναι άλλος από τη διαφυγή μιας αναστόμωσης (gastricby-pass) ή της γραμμής συρραφής του στομάχου (sleevegastrectomy). Όμως, η ενίσχυση των ευαίσθητων αυτών περιοχών με την κλασική λαπαροσκοπική τεχνική είναι χρονοβόρος και τεχνικά ιδιαίτερα δύσκολη και έτσι συχνά παραλείπεται. Αντιθέτως, με τη χρήση της ρομποτικής τεχνολογίας καθίσταται σαφώς εφικτή και πραγματοποιήσιμη.

• Καρκίνος ορθού - χαμηλή πρόσθια εκτομή: Η ελάσσων πύελος είναι μία χειρουργικά δυσπρόσιτη περιοχή ειδικά στους άντρες. Σε μεγαλόσωμους ασθενείς, μάλιστα, η ανοικτή επέμβαση μπορεί να αποτελέσει πραγματικό άθλο. Η λαπαροσκοπική τεχνική σαφώς διευκολύνει την πρόσβαση, αλλά μερικές φορές η επέμβαση με τα μακριά, άκαμπτα εργαλεία καθίσταται δυσχερής. Η ρομποτική χειρουργική εδώ προσφέρει όχι μόνο καλύτερο ογκολογικό αποτέλεσμα, αλλά και ασφαλέστερο λειτουργικά.

• Καρκίνος στομάχου: Ο καρκίνος του στομάχου είναι ένα νόσημα στο οποίο η ποιότητα της χειρουργικής εκτομής φαίνεται να έχει τον πιο αποφασιστικό ρόλο για την έκβαση της νόσου, καθώς η χημειοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Έτσι, θεωρείται ιδιαίτερα άρτια χειρουργική πράξη, που περιλαμβάνει ενδελεχή και εκτεταμένο λεμφαδενικό καθαρισμό (D2 dissection), ο οποίος επεκτείνεται ανάμεσα στα πολυάριθμα, ζωτικά αγγεία της περιοχής. Αν και η επέμβαση αυτή γίνεται εδώ και χρόνια λαπαροσκοπικά, παραμένει πολύ εργώδης και τεχνικά ιδιαίτερα απαιτητική. Η ρομποτική χειρουργική μπορεί να διευκολύνει σημαντικά το τεχνικό σκέλος της επέμβασης και να επιτρέψει στον χειρουργό να κινείται ριζικότερα και ασφαλέστερα.

• Καρκίνος θυρεοειδούς αδένα: Η θυρεοειδεκτομή εφαρμόζεται από το 1909 με μικρές παραλλαγές, γεγονός που αποδεικνύει την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα της μεθόδου. Όμως, η θέση της τομής και το ότι οι ασθενείς είναι κυρίως νέες γυναίκες που δεν επιθυμούν εμφανή ουλή για αισθητικούς ή κοινωνικούς λόγους οδήγησαν στην αναζήτηση νέων μεθόδων, που δεν αφήνουν «σημάδι» στον λαιμό. Οι μέθοδοι αυτές, ωστόσο, είχαν πολύ περιορισμένες ενδείξεις και ήταν τεχνικά προβληματικές. Με τη ρομποτική τεχνολογία καθίσταται για πρώτη φορά εφικτή όχι μόνο η θυρεοειδεκτομή, αλλά ακόμα και οι λεμφαδενικοί καθαρισμοί που ορισμένες φορές απαιτούνται. Πολλά κέντρα στις ΗΠΑ έχουν ήδη ξεκινήσει την εφαρμογή, με γνωστότερο το διάσημο M.D. AndersonCancerCenter. Έως σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί πάνω από 2.000 επεμβάσεις παγκοσμίως.

Όπως καθετί νέο και διαφορετικό, έτσι και η ρομποτική χειρουργική αντιμετωπίζεται αρχικά με επιφύλαξη ή και σκεπτικισμό. Παρά το αυξημένο κόστος, όμως, η τεχνολογία αυτή προσφέρει σημαντικές δυνατότητες στον χειρουργό. Αυτός με τη σειρά του, αν διαθέτει άρτια εκπαίδευση, μπορεί να προσφέρει υψηλής ποιότητας χειρουργική. Τα σημερινά επιτεύγματα είναι μόνο η αρχή μιας νέας εποχής. Μια πραγματικότητα που όλοι οφείλουμε να αναγνωρίσουμε είναι ότι στο άμεσο μέλλον θα είναι πολύ δύσκολο να δικαιολογήσουμε την ανοικτή χειρουργική της κοιλιάς για τη μεγάλη πλειονότητα των ασθενών μας. Η ρομποτική χειρουργική ήρθε και μαζί της μια νέα εποχή για τη θεραπευτική εξελίσσεται θεαματικά.

Ο χειρουργός αποκτά τρεις φορές ισχυρότερη, τρισδιάστατη όραση και μπορεί να εκτελεί λεπτότατες κινήσεις, όμοιες με αυτές των χεριών του, αλλά με απόλυτη ακρίβεια.

Νικόλαος Ι. Νικητέας
Αν. Καθηγητής Χειρουργικής Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ
Διευθυντής Γενικής Χειρουργικής, Ευρωκλινική Αθηνών