Οι λέξεις ύφεση, τρόικα, κούρεμα ελληνικού χρέους, περικοπές μισθών, εργασιακή εφεδρεία, ενιαίο μισθολόγιο, ελαστική εργασία, ανεργία έχουν μπει στη καθημερινή μας ζωή εδώ και ενάμιση χρόνο με σημαντικές επιπτώσεις στον προγραμματισμό που κάθε νοικοκυριό είχε εδώ και χρόνια κάνει. Σε καθημερινή βάση βομβαρδιζόμαστε από πληθώρα δυσκατάληπτων πληροφοριών και αναλύσεων μέσα από τους τηλεοπτικούς μας δέκτες που επιτείνουν την αγωνία για το μέλλον το δικό μας αλλά και των παιδιών μας.

Οι αλλαγές είναι πολλές, οι κόποι και οι θυσίες των πολιτών για να αποκτήσουν με δάνειο ένα σπίτι, ένα αυτοκίνητο, να σπουδάσουν τα παιδιά τους ή να τα στείλουν για μεταπτυχιακό έχουν ανατραπεί. Ξαφνικά ήλθε μια καταιγίδα, ένας σεισμός πολύ δυνατός και παρέσυρε τη σταθερότητα αλλά και το σχεδιασμό που κάθε οικογένεια είχε χαράξει. Τα περισσότερα νοικοκυριά είναι βυθισμένα στην αγωνία, την απελπισία, την ανασφάλεια και την απόγνωση. Ο θυμός, η αγωνία, η θλίψη είναι τα πρώτα συναισθήματα που κάθε άνθρωπος βιώνει από αυτή τη κατάσταση. Τα ερωτηματικά πολλά: Τι άλλο θα γίνει; Πώς θα είναι από δω και πέρα η ζωή μας; Τι θα γίνει με τα παιδιά μας; Με τα χρέη μας; Θα πάρουμε τη σύνταξή μας , το εφάπαξ μας , το μισθό μας .

Οι αγχώδεις διαταραχές ,οι κρίσεις πανικού, οι φοβίες, οι ψυχοσωματικές εκδηλώσεις (πονοκέφαλοι, κολίτιδες κλπ). αλλά και η κατάθλιψη καιροφυλακτούν, αναζητώντας το ιδανικό έδαφος στον ψυχισμό των ταλανισμένων πολιτών για να εγκατασταθούν. Σύμφωνα με εκτιμήσεις υπολογίζεται ότι κατά τον τελευταίο χρόνο έχει υπάρξει, αύξηση 15 - 20% στις αγχώδεις διαταραχές.

Μάρτυρες αυτών των αλλαγών είναι τα παιδιά μας που μήνες τώρα από τους τηλεοπτικούς δέκτες βομβαρδίζονται με πληροφορίες για την τραγικότητα στην οποία έχει περιέλθει η οικονομία μας. Παράλληλα, ακούνε τους γονείς να συζητούν μεταξύ τους και όλο να κάνουν υπολογισμούς έκτακτες εισφορές , το τέλος ακινήτων , νομιμοποίηση ημιυπαίθριων χώρων κλπ. Κάποιες φορές οι γονείς τους κατέβηκαν σε συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας και πορείες . Μετά τις 10 με 15 κάθε μήνα οι γονείς τους δείχνουν πολύ στενοχωρημένοι και προβληματισμένοι για το πώς θα τα βγάλουν πέρα μέχρι να καταβληθεί ο επόμενος μισθός τους. Όσο και αν προσπαθούν να το κρύψουν, με δυσκολία συγκρατούν τον εκνευρισμό τους όταν τα παιδιά συνέχεια ζητάνε. Όλα αυτά φαίνονται απειλητικά στα παιδικά μάτια, τους δημιουργείται ανησυχία και κατακλύζονται από ανασφάλεια. Τα μικρά παιδιά σκέφτονται: «Αυτή η κρίση έχει κάνει πολύ κακό στον μπαμπά και στη μαμά, συνέχεια κάθονται και μιλάνε ή όλο κάτι γράφουν και μου λένε πήγαινε παίξε. Δεν είναι χαρούμενοι . Τελευταία δεν βγαίνουμε συχνά έξω και όταν φωνάζω το μπαμπά να παίξουμε όλο λέει ότι είναι κουρασμένος .Όταν τους ζητώ να μου πάρουν ένα παιχνίδι μου λένε ότι θα πάρω νέο παιχνίδι τα Χριστούγεννα ή στη γιορτή μου, ή μου λένε συνέχεια να προσέχω τα ρούχα μου και να μη χαλάω τα παιχνίδια μου . Δεν καταλαβαίνω γιατί μου τα λένε αυτά, μήπως δεν είμαι καλό παιδί και για αυτό με τιμωρούν;» Αυτές είναι ένα μικρό μέρος από τις σκέψεις ενός παιδιού προσχολικής ηλικίας.

Τα πιο μεγάλα παιδιά αντιλαμβάνονται περισσότερα, βλέπουν την αγωνία και την κατήφεια του πατέρα ή της μητέρας τους μήπως χάσουν την δουλειά τους, καταλαβαίνουν ότι δεν τα βγάζουν πέρα οικονομικά παρότι οι γονείς τους ενδεχομένως να το κρύβουν επιμελώς. Τους λένε με διακριτικό τρόπο: Δεν θα γραφτείς σε αυτή τη δραστηριότητα που θέλεις, άστο για αργότερα ή δεν θα πάμε διακοπές φέτος όπως άλλες χρονιές , φέτος δεν θα αγοράσεις ρούχα κλπ.

Τα δε παιδιά της εφηβείας είναι ενήμερα για την κατάσταση της οικογένειάς τους ακόμη και αν οι γονείς τους επιθυμούν να το κρύψουν. Συχνά παρακολουθούν ειδήσεις με τους γονείς και παίρνουν μέρος στις συζητήσεις για τον οικονομικό προυπολογισμό της οικογένειας .

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς όμως; Πώς να το αντιμετωπίσουν; Να ενημερώσουν τα παιδιά τους γι’ αυτό που συμβαίνει ή πρέπει να το κρατήσουν μυστικό;

Είναι αδύνατο να κρατήσετε μακριά από τα παιδιά κάθε ηλικίας, μια τόσο σοβαρή αλλαγή στη ζωή σας. Μην ξεχνάτε ότι ακόμη και τα μικρά παιδιά διαβάζουν στα μάτια σας, στο πρόσωπό σας, στις εκφράσεις σας, αυτά που αισθάνεστε. Αυτό τους επιτρέπει να κάνουν διάφορα σενάρια ή υποθέσεις επιστρατεύοντας τη γόνιμη φαντασία τους. Διακατέχονται από αγωνία και νιώθουν υπεύθυνα που οι γονείς τους δεν είναι χαρούμενοι. Το ίδιο νιώθουν και τα μεγαλύτερα παιδιά που ίσως έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στην πληροφόρηση και δεν γνωρίζουν πώς να την ερμηνεύσουν και τι ακριβώς σημαίνει για την οικογένειά τους.

Τι να κάνετε:

Είναι καλύτερα να ενημερώσετε τα παιδιά σας για την οικονομική κατάσταση της οικογένειάς σας εσείς οι ίδιοι με απλά λόγια, προσαρμοσμένα στην ηλικία τους .

Στα παιδιά προσχολικής ηλικίας ή και των πρώτων σχολικών τάξεων δεν χρειάζονται λεπτομέρειες. Ο τρόπος της ενημέρωσής σας θα είναι καθησυχαστικός .

Στα μεγαλύτερα παιδιά εξηγείστε εκτενέστερα για την κρίση και τις επιπτώσεις στην ζωή της οικογένειάς σας. Εξάλλου γνωρίζουν ότι παρόμοιες δυσκολίες υπάρχουν και στις οικογένειες των φίλων τους, τα μεγάλα παιδιά εδώ και καιρό συζητούν μεταξύ τους για αυτό το θέμα. Τους τελευταίους μήνες έχει παρατηρηθεί ότι στις συζητήσεις μεταξύ των εφήβων τα οικονομικά της οικογένειας τους καταλαμβάνουν κεντρική θέση .

Συζητείστε μαζί τους για τις αναγκαίες περικοπές που κάνετε και ζητείστε τους να συνδράμουν και τα ίδια πχ. μειώνοντας το χαρτζιλίκι τους ή να σταματήσουν μια εξωσχολική δραστηριότητα κλπ.

Αυτό λειτουργεί καθοριστικά στον ψυχισμό τους, αισθάνονται αφενός ότι οι γονείς είναι δυνατοί αφετέρου τους δίνετε και στόχο ώστε να προσπαθήσουν να βοηθήσουν.

Αν βέβαια στην οικογένεια υπάρχει κάποιος γονιός που είναι άνεργος και μάλιστα ο πατέρας η κατάσταση είναι πιο δύσκολη. Αν μάλιστα ο γονιός βρίσκει τις πόρτες κλειστές τότε η απελπισία, η απόγνωση και ίσως η απομόνωση εγκαθίστανται. Δύσκολο να κρυφτούν αυτά τα συναισθήματα από τα παιδιά. Σε αυτήν την περίπτωση πρέπει να τους μιλήσετε αλλά δίνοντάς τους την ελπίδα ότι κάνετε τα πάντα και πιστεύετε ότι σύντομα θα βρείτε δουλειά. Αυτό το αισιόδοξο μήνυμα όμως πρέπει να επαληθεύεται στην καθημερινότητά σας.

Γενικά προτείνω:

Να ενημερώνετε τα παιδιά ανάλογα με την ηλικία τους για αυτό που συμβαίνει.

Να τα καθησυχάζετε και να τους εμπνέετε εμπιστοσύνη.

Να τα διαβεβαιώνετε ότι είστε δίπλα τους.

Να ζητάτε τη συμμετοχή τους σε κάποιες περικοπές πχ. να μειώσουν το χαρτζιλίκι τους , ή να κόψουν κάποια εξωσχολική δραστηριότητα ή να μην αγοράσουν ρούχα κλπ..

Να ασχολείστε με αυτά (αυτό είναι πιο πολύτιμο από τα υλικά αγαθά και τους το έχουμε στερήσει)

Διαβεβαιώστε τα ότι η οικογένειά σας είναι ενωμένη σαν μια γροθιά και μπορεί να διαχειριστεί κάθε δυσκολία.

Να είστε πρόθυμοι να συζητάτε τα συναισθήματά τους και να απαλύνετε την ανησυχία και τους φόβους τους.

Να μην ξεχνάτε ότι έχουν τα μάτια στραμμένα στον τρόπο λειτουργίας και συμπεριφοράς σας.

Αν διαπιστώσετε ότι υπάρχει αλλαγή στη συμπεριφορά τους (π.χ. Δυσκολίες στον ύπνο, εφιάλτες, φοβίες, ανεξήγητα κλάματα, κακή διάθεση, επιθετικότητα, πτώση στη σχολική επίδοση κλπ.) προσπαθήσετε να διερευνήσετε τους λόγους και τότε ζητείστε βοήθεια.

Το τραγούδι του Σαββόπουλου είναι ιδιαίτερα επίκαιρο… «Πώς να κρυφτείς από τα παιδιά; Έτσι και αλλιώς τα ξέρουν όλα.»

Αλεξάνδρα Καππάτου
Ψυχολόγος – παιδοψυχολόγος – συγγραφέας
www.akappatou.gr