Στην εποχή μας το φαινόμενο της παχυσαρκίας παίρνει διαστάσεις επιδημίας. Η παχυσαρκία θεωρείται βαριά ασθένεια με πολλούς κινδύνους για την υγεία και την ίδια τη ζωή. Γιατί παχαίνουμε; Γιατί τρώμε πολύ και περπατάμε λίγο έως καθόλου. Συνήθως τρώμε περισσότερο από ό,τι χρειάζεται ο οργανισμός μας να διατηρηθεί ζωντανός (θερμοκρασία σώματος, κυκλοφορία αίματος, λειτουργία πνευμόνων, λειτουργία εγκεφάλου και νεφρών) και να για να διατηρήσει σε καλή λειτουργία το μηχανισμό ανάπλασης των κυττάρων που φθείρονται. Αυτός είναι ο βασικός μεταβολισμός και χρειάζεται ενέργεια για να δουλέψει. Ο οργανισμός χρειάζεται επίσης ενέργεια για τις καθημερινές δραστηριότητες, την οποία προσλαμβάνει από τις τροφές, στερεές ή υγρές, και η οποία μετριέται σε θερμίδες. Ο οργανισμός, για να μας ειδοποιήσει ότι χρειάζεται ενέργεια για τις διάφορες λειτουργίες του, «μεταχειρίζεται» το αίσθημα της πείνας. Τότε τρώμε - πολλές φορές περισσότερο από ό,τι χρειάζεται. Η ποσότητα της τροφής που έχει ανάγκη κάθε άνθρωπος εξαρτάται από το φύλο, την ηλικία και από το πόσο σκληρά εργάζεται.

Κάθε φορά που τρώμε, ο οργανισμός παράγει διάφορα ένζυμα για την πέψη, καθώς και ινσουλίνη για να σταθεροποιεί τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα. Ό,τι περισσεύει το αποθηκεύει στο σώμα σαν λίπος και έτσι αυξάνονται τα κιλά. Για παράδειγμα, αν λαμβάνουμε κάθε μέρα 275 θερμίδες περισσότερες από όσες χρειάζεται ο οργανισμός μας, θα παχαίνουμε 1 κιλό κάθε 4 εβδομάδες και σε ένα χρόνο (52 εβδομάδες) θα έχουμε 13 κιλά επιπλέον. Τόσες θερμίδες (275) έχουν μισή σοκολάτα ή 2 κουταλιές λάδι ή δύο μικρές φέτες κέικ.
Όσο περισσότερη τροφή καταναλώνουμε, τόσο περισσότερη ινσουλίνη εκκρίνουμε (υπερινσουλιναιμία). Όσο περισσότερη ινσουλίνη έχουμε, τόσο περισσότερο θέλουμε να τρώμε (συνεχές αίσθημα πείνας), κάτι που οδηγεί σε συνεχή πρόσληψη τροφής (τσιμπολόγημα).
Η υπερινσουλιναιμία χωρίς παθολογικές τιμές σακχάρου ευθύνεται για τις ωριαίες μεταβολές της ενεργητικότητάς και της διάθεσής μας, που εκδηλώνεται με αδυναμία, εξάντληση, καταβολή, ευερεθιστικότητα, αδυναμία συγκέντρωσης, διαταραχές μνήμης και εναλλαγή νύστας – πείνας, τα οποία βελτιώνονται άμεσα με τη λήψη τροφής ή καφέ. Η υπερινσουλιναιμία με ή χωρίς παχυσαρκία οδηγεί στην εξάντληση του παγκρέατος, με συνέπεια την εμφάνιση (ίσως και πολλά χρόνια αργότερα) του σακχαρώδους διαβήτη.

Η επίπτωση του σακχαρώδους διαβήτη στα βασικά όργανα (καρδιά, εγκέφαλο, μάτια, νεφρά) οφείλεται στην τοξική επίδραση της υπερινσουλιναιμίας, που μπορεί να προηγείται 10-15 χρόνια του υψηλού σακχάρου. Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο να διαγιγνώσκεται σακχαρώδης διαβήτης μετά από ένα οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, μια βαριά λοίμωξη ή κατά τη διάρκεια της κύησης.
Υπερινσουλιναιμία επίσης προϋπάρχει σε νεαρά άτομα με Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών, με αραιομηνόρροια, ακμή, υπερτρίχωση, παχυσαρκία και με διαταραχές της αναπαραγωγής (αδυναμία τεκνοποίησης), πολλά χρόνια προ της εμφάνισης του σακχαρώδους διαβήτη.
Η υπερινσουλιναιμία είναι προδιάθεση. Η πολυφαγία κακή συνήθεια που γίνετε ανάγκη. Και οι δύο μπορεί να οδηγήσουν σε σακχαρώδη διαβήτη και οι δύο είναι αναστρέψιμες αν τις προλάβουμε. Ο έλεγχος της προδιάθεσης και η αντιμετώπιση της νόσου είναι δουλειά του ιατρού, η πρόληψη όμως είναι ευθύνη του καθενός και μας αφορά όλους. Η πρόληψη δεν είναι αυτοματισμός. Είναι ένα σύνολο κανόνων που πρέπει να γίνονται σεβαστοί και να εφαρμόζονται.


Γι’ αυτό προσέχουμε:
• Τι τρώμε
• Πότε τρώμε
• Πώς τρώμε
• Πόσο τρώμε



Τι τρώμε
Πρώτη επιλογή μας είναι τα προϊόντα που μας προσφέρει η φύση: λαχανικά, όσπρια, δημητριακά ολικής άλεσης, ξηροί καρποί, φρούτα, ψάρια, πουλερικά, αυγά, γαλακτοκομικά με χαμηλά λιπαρά και λιγότερο κόκκινο κρέας. Λέμε όχι στα σύνθετα, πολύπλοκα, επεξεργασμένα ή προπαρασκευασμένα τρόφιμα, γλυκά ή αναψυκτικά. Όλα περιέχουν λίγη ή περισσότερη ποσότητα ζάχαρης, συντηρητικά, χρώματα, αλάτι ή λίπος. Είναι επίσης γνωστό ότι η ζάχαρη θεωρείται πιο τοξική ουσία από το αλάτι, τηρουμένων των αναλογιών στην ποσότητα. Χωρίς αμφιβολία η καλύτερη διατροφή είναι η μεσογειακή, ασφαλώς όχι η σημερινή, αλλά αυτή του Έλληνα αγρότη του 1970. Η διατροφή που περιλαμβάνει όλες τις τροφές μάς εξασφαλίζει περισσότερες από 40 ουσίες που συνεργάζονται, αλληλοσυμπληρώνονται και αυξάνουν την αποτελεσματικότητα η μία της άλλης.
Από τις βασικότερες είναι οι υδατάνθρακες, τα λίπη, οι πρωτεΐνες, οι βιταμίνες, οι φυτικές ίνες, τα μέταλλα και το νερό.
Υδατάνθρακες: Επιλέξτε υδατάνθρακες με απλά σάκχαρα και αυξήστε την πρόσληψη φυτικών ινών, που επιβραδύνουν την απορρόφηση του σακχάρου από το έντερο και δεν προκαλούν μεγάλες διακυμάνσεις στα επίπεδα ινσουλίνης.
Λίπη: Σημαντικό είναι να μειωθεί η πρόσληψη ζωικού λίπους με στόχο την πρόληψη καρδιαγγειακών νοσημάτων. Το ελαιόλαδο σε μικρή ποσότητα και τα Ω3 λιπαρά οξέα των ψαριών πρέπει να αποτελούν βασική επιλογή στο διαιτολόγιό σας.
Πρωτεΐνες: Η περιεκτικότητα της δίαιτας σε πρωτεΐνες πρέπει να καλύπτει 10-20% των ημερήσιων θερμίδων, κατά προτίμηση με ψάρι ή κοτόπουλο και ελάχιστο κόκκινο κρέας. Τα γαλακτοκομικά πρέπει να έχουν χαμηλά λιπαρά
Αλάτι: Μείωση του προστιθέμενου αλατιού. Προσοχή στο κρυμμένο αλάτι (σε τυριά, παστά, ελιές, επεξεργασμένα τρόφιμα).
Νερό: Πίνετε τουλάχιστον 4-6 ποτήρια νερό την ημέρα.
Αλκοόλ: Μέτρια κατανάλωση επιτρέπεται. Συνιστάται ένα ποτό ημερησίως για τις γυναίκες, δύο με τρία ποτά ημερησίως για τους άνδρες.


Πότε τρώμε
Φυσικά πρέπει να τρώμε όταν πεινάμε με οδηγό το αλάνθαστο πρότυπο του βρέφους, που ζητά τροφή κάθε 3-4 ώρες. Αυτό συνεπάγεται 5-6 γεύματα ημερησίως, συγκεκριμένης ποσότητας, απλής ποιότητας, μικρής διάρκειας (20-30 λεπτών).
Λέμε όχι στο ένα ή στα «101» γεύματα, τα οποία δεν αποτελούν υπερβολή, αν αναλογιστούμε τον μέσο εργαζόμενο γραφείου ή τη μέση νοικοκυρά που κατά τη διάρκεια της ημέρας τσιμπολογούν μικροποσότητες τροφής (π.χ. ένα κουλουράκι, ένα μπισκοτάκι, ένα κριτσινάκι, ένα γλυκάκι, ένα τοστάκι, ένα ψωμάκι, μια φρυγανίτσα, ένα φρουτάκι, ένα καφεδάκι, ένα χυμούλη, ένα σοκολοτάκι, ένα αναψυκτικούλι κ.λπ.) χωρίς να το συνειδητοποιούν. Εδώ πρέπει ιδιαιτέρως να σημειώσουμε την επίδραση που έχει το κάθε τρόφιμο στην έκκριση της ινσουλίνης κάθε φορά που τόσο αθώα τσιμπάμε. Το γάλα, οι χυμοί (φυσικοί ή όχι), τα αναψυκτικά, η ρευστή σοκολάτα, οι πολύπλοκοι καφέδες είναι τρόφιμα υψηλής θερμιδικής αξίας και χρειάζονται προσοχή. Με αυτή την τακτική ο οργανισμός δουλεύει συνεχώς ενώ χρειάζεται τα μεσοδιαστήματα των τριών ωρών για την τακτοποίηση του προηγούμενου γεύματος και την ανάπαυσή του. Σκεφτήκατε τι γίνεται όταν πίνετε γουλιά γουλιά έναν καφέ με γάλα και ζάχαρη; Πόσες φορές ο οργανισμός ενεργοποιεί τους μηχανισμούς πέψης; Έτσι λοιπόν πολλαπλασιάζουμε τα γεύματα εις βάρος μας, χωρίς να το αντιληφθούμε, από τα 5 βασικά στα… «101», χάνοντας εντελώς τον έλεγχο των θερμίδων και του βάρους μας.

Πώς τρώμε
Στον αιώνα του «fast» (γρήγορα) θυμηθείτε το πρότυπο του βρέφους! Πρέπει να τρώμε ήρεμα, ήσυχα, αναπαυτικά, ποτέ στα όρθια, στα γρήγορα, τρέχοντας, δουλεύοντας ή βλέποντας τηλεόραση (η τηλεόραση αποτελεί δουλειά για τον εγκέφαλο), γιατί τα αποτελέσματα θα είναι δυσάρεστα, επώδυνα έως τραγικά: πολυφαγία, υπερφαγία, δυσπεψία, δυσφορία και ακόρεστη πείνα, με την παχυσαρκία παρούσα και τις πεπτικές διαταραχές οδυνηρές κι επίμονες.


Οφείλουμε, σεβόμενοι τον οργανισμό μας :
1. Να διαθέτουμε 15-30 λεπτά για ένα ήρεμο, πλήρες γεύμα και μετά να αφήνουμε τον οργανισμό μας να αναπαυθεί μέχρι το επόμενο.
2. Να λαμβάνουμε πρωινό, μεσημεριανό και βραδινό γεύμα την ίδια ώρα κάθε μέρα (όσο είναι εφικτό). Αν κάποιο από τα γεύματα έχει και οικογενειακό χαρακτήρα συνάντησης, θα αποτελέσει ισχυρό κρίκο σύνδεσης των μελών της οικογένειας. Αυτό είναι ιδιαίτερα επωφελές για τα παιδιά που διδάσκονται μέσα από το παράδειγμα.
Το αίσθημα του κορεσμού και οι θερμίδες δεν εξαρτώνται μόνο από την ποσότητα αλλά κυρίως από το τι τρώμε και το πώς το τρώμε. Π.χ. μια σοκολάτα αμυγδάλου 100 γραμμαρίων, που την τρώμε σαν σνακ σε δύο λεπτά ή μετά το φαγητό μας δίνει έως και 550 θερμίδες, ενώ μία μπριζόλα μοσχαρίσια (220 θερμίδες) και μια μαρουλοσαλάτα με μια κουταλιά λάδι (125-150 θερμίδες), σύνολο 370 θερμίδες και χρειάζονται τουλάχιστον 20 λεπτά για να καταναλωθούν. Μία φέτα ψωμί, μία φέτα τυρί και ένα φρούτο έχουν 198 θερμίδες, ένα γιαούρτι και ένα μήλο 282. Ένα κρουασάν όμως έχει 325 θερμίδες και μία λουκανικόπιτα 380 θερμίδες. Εσείς αποφασίζετε τι θα διαλέξτε για πρωινό, κολατσιό ή γεύμα και αν θα τσιμπολογάτε ανάμεσα.

Πόσο τρώμε
Η απάντηση είναι «μέχρι να χορτάσουμε». Τι, όμως, να χορτάσουμε; Την πείνα, την όρεξη, την ανάγκη για ζωή, το στομάχι, το μάτι ή την πολυτέλεια της φαντασίας μας; Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στην ποσότητα, που είναι ανάλογη με:
1. την ηλικία (φάση ανάπτυξης – ενηλικίωση – τρίτη ηλικία) και
2. το επάγγελμα.(γραφείου, χειρονακτική δουλειά, πρωταθλητισμός)
Το σταθερό σωματικό βάρος είναι απαραίτητο για τους ενήλικες και βασικός σύμβουλος για τη διατήρησή του είναι η ζυγαριά. «Κοντά στο νου κι η γνώση»: μερίδες εστιατορίου σε όλα τα τρόφιμα.
Η ελεγχόμενη διατροφή είναι πολύ βασική για την πρόληψη της υπερινσουλιναιμίας, της παχυσαρκίας και των επιπλοκών τους. Δεν αρκεί όμως μόνον αυτή: εξίσου βασική είναι η κίνηση, που συνεχώς γίνεται λιγότερη για εξοικονόμηση χρόνου. Η απλή κίνηση που καταργεί τον καναπέ της τηλεόρασης και την καρέκλα του γραφείου. Ως παράδειγμα αναφέρω ότι τα τηλεκοντρόλ και τα ασύρματα τηλέφωνα μας στερούν κίνηση που ισοδυναμεί με αύξηση βάρους τριών κιλών το χρόνο. Όποια δραστηριότητα ήπια ή εντονότερη, είναι απολύτως απαραίτητη και δεν πρέπει να ελαττώνεται.
Η τακτική και προγραμματισμένη κίνηση (περπάτημα μισής ώρας) τουλάχιστον πέντε φορές την εβδομάδα είναι απόλυτα προληπτικό και θεραπευτικό των ανωτέρω και πολλών άλλων νοσημάτων και προάγει την ψυχική υγεία μέσω της έκκρισης των «καλών ορμονών» του οργανισμού.
Ως εκ τούτου, η διατροφή και η άσκηση είναι αναγκαίες για την πρόληψη και την αποτροπή πολλών ασθενειών. Μπορούν ακόμη να θεραπεύσουν εγκαταστημένα νοσήματα. Μην διστάζετε να προσπαθείτε. Ξεκινήσετε έστω και λίγο λίγο κάθε μέρα. Το λίγο είναι παραπάνω από το τίποτα. Πολλά λίγο μας κάνουν κάτι. Το τίποτα κάνει μηδέν… Περπατήστε, τρέξτε, γυμναστείτε, χορέψτε.
Αν σταθούμε «δειλοί, μοιραίοι αντάμα, προσμένοντας ίσως κάποιο θαύμα», όπως λέει ο Βάρναλης, τότε ο διαβήτης θα διαβεί ανεμπόδιστος και, αλίμονό μας θα μονολογούμε:
« Χωρίς περίσκεψη
χωρίς τύψεις
χωρίς αιδώ
τριγύρω μου υψηλά έχτισαν τείχη
και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα
γιατί να με βρει αυτή η τύχη; »
Κωνσταντίνος Καβάφης

Δρ Βασιλική Γαραντζιώτη
Διευθύντρια Παθολόγος, Ευρωκλινική Αθηνών

      Στην κορυφή