Ο πονόλαιμος αποτελεί κοινή και βασανιστική ενόχληση όλων των ηλικιών. Κατά μέσο όρο, ένας ενήλικας υποφέρει από πονόλαιμο 2-3 φορές το χρόνο, ενώ τα παιδιά είναι πιο επιρρεπή¹, επειδή το ανοσοποιητικό τους σύστημα δεν έχει αναπτυχθεί ακόμα πλήρως.

Ο όρος «πονόλαιμος» είναι γενικός και συμπεριλαμβάνει μια ευρεία γκάμα συμπτωμάτων και παραγόντων που την προκαλούν.

Επομένως, ο πονόλαιμος μπορεί να διαφέρει σημαντικά ανάμεσα στους ασθενείς ανάλογα με την κατάσταση του ανοσοποιητικού τους συστήματος, τη διάρκεια, τα συμπτώματα και τους παράγοντες που τον προκάλεσαν.

Αίτια και παράγοντες επικινδυνότητας

Ο πονόλαιμος συνδέεται με λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος και παρά την καθιερωμένη άποψη ότι οφείλεται σε βακτήρια εντούτοις έχει αποδειχθεί ότι η συχνότερη αιτία είναι οι ιοί.² Για παράδειγμα, οι ρινοϊοί ευθύνονται για το 30-50% όλων των κρυολογημάτων, ενώ οι κορωνοϊοί και η γρίπη ευθύνονται για το 10-15% και 5-15% των κρυολογημάτων, αντίστοιχα³. Τα βακτήρια μπορεί να προκαλέσουν επίσης πονόλαιμο. Έχει αποδειχθεί όμως ότι ευθύνονται μόνο για το 20% των περιπτώσεων⁴. Όταν τα βακτήρια αποτελούν το αίτιο πρόκλησης φαρυγγίτιδας, το πιο κοινό αίτιο είναι ο αιμολυτικός στρεπτόκοκκος ομάδας Α (GABHS, γνωστός και επίσης ως πυογενής στρεπτόκοκκος, στην καθομιλουμένη γνωστός επίσης ως στρεπτοκοκκική φαρυγγίτιδα).

Περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως κλιματισμός, χαμηλή υγρασία και χαμηλή θερμοκρασία, θέρμανση εσωτερικού χώρου, αλλεργιογόνα και μόλυνση του περιβάλλοντος μπορεί επίσης να προκαλέσουν ξηρότητα του λαιμού ή φαρυγγίτιδα. Ο πονόλαιμος μπορεί να αποτελεί ένδειξη μιας υποκείμενης πάθησης. Τέτοια παραδείγματα για τα οποία ο πονόλαιμος αποτελεί δείκτη ύπαρξης υποκείμενης πάθησης περιλαμβάνουν επιπλοκές λοιμώξεων, λοιμώδη μονοπυρήνωση (ή αδενικός πυρετός), περιαμυγδαλικό απόστημα, αφθώδη στοματίτιδα και μη μολυσματικές ασθένειες (π.χ. αλλεργία και πολύ σπάνια καρκίνος του λαιμού, που περιορίζεται κατά πολύ σε καπνιστές μεγάλης ηλικίας).

Ανησυχητικά σημάδια και παραπομπή σε γενικό παθολόγο

Μερικές φορές, αν και όχι συχνά, ο πονόλαιμος μπορεί να αποτελεί και οιωνό για ορισμένες άλλες παθήσεις ‘όπως για παράδειγμα, σε ασθενείς που παίρνουν καρβιμαζόλη για υπερθυρεοειδισμό μπορεί να αποτελεί ένα από τα πρώιμα σημάδια κοκκιοκυτταροπενίας, δηλαδή σημαντικής μείωσης των λευκών αιμοσφαιρίων. Εξαιτίας της σοβαρότητας των παθήσεων που μπορεί να σχετίζονται με φαρυγγίτιδα, οι φαρμακοποιοί θα πρέπει να παραπέμπουν τον ασθενή σε γενικό παθολόγο εάν:

• ο ασθενής δεν μπορεί να καταπιεί υγρά
• o πονόλαιμος επανεμφανίζεται ή διαρκεί περισσότερες από επτά ημέρες
• ο ασθενής έχει παρατεταμένη βραχνάδα (πάνω από τρεις βδομάδες) ή επαναλαμβανόμενες κρίσεις βραχνάδας
• ο ασθενής βγάζει ερυθρά εξανθήματα
• ο ασθενής έχει επίμονο πονόλαιμο συνοδευόμενο από νυχτερινή έντονη εφίδρωση και ερεθισμένους αδένες
• ο ασθενής έχει ωταλγία που δεν υποχωρεί σε 48 ώρες
• ο λαιμός πονάει, δεν έχει υποχωρήσει ο πόνος σε 48 ώρες και δεν υπάρχουν συμπτώματα κρυολογήματος ή γρίπης
• οι αδένες στο λαιμό είναι πρησμένοι χωρίς κανένα άλλο σύμπτωμα και δεν υποχωρεί το πρήξιμο μέσα σε τρεις εβδομάδες αφότου έχει υποχωρήσει ο πονόλαιμος
• ο ασθενής είχε ρευματικό πυρετό

Οι φαρμακοποιοί θα πρέπει να ρωτήσουν τους ασθενείς σχετικά με τα παραπάνω κριτήρια για να διαπιστώσουν εάν ο πονόλαιμος μπορεί να αποτελεί σημάδι για να παραπεμφθεί ο ασθενής σε γενικό παθολόγο ή ακόμη και στο νοσοκομείο (σπάνια).


Θεραπεία

Περίπου το 40% των ασθενών αναρρώνουν χωρίς θεραπεία μέσα σε τρεις ημέρες και το 80% μέσα σε επτά ημέρες. Η αντιμετώπιση επομένως του πονόλαιμου συνδέεται με την ανακούφιση των υπαρχόντων συμπτωμάτων (π.χ. τοπικός πόνος και φλεγμονή), απομάκρυνση των υποκείμενων αιτίων και πρόληψη δευτερευουσών επιπλοκών. Οι στόχοι αυτοί είναι επιτεύξιμοι μέσω διαφόρων θεραπευτικών προσεγγίσεων, όπως είναι για παράδειγμα τα αναλγητικά, τα τοπικά αναισθητικά, τα αντισηπτικά, τα αντιφλεγμονώδη και, εάν απαιτούνται, τα αντιβιοτικά.

Επειδή ο πονόλαιμος ως πάθηση δεν θεωρείται ιδιαίτερα σοβαρή, μπορεί να αντιμετωπιστεί εύκολα από τον πάσχοντα, χωρίς να είναι απαραίτητη η επίσκεψη σε γιατρό, καθώς αρκεί η συμβουλή του φαρμακοποιού του. Κυκλοφορούν διάφορα μη συνταγογραφούμενα σκευάσματα για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του πονόλαιμου, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται κι αυτά που δρουν τοπικά, όπως οι φαρμακευτικές παστίλιες για το λαιμό, τα σπρέι και τα διαλύματα για γαργαρισμούς. Οι θεραπευτικές αγωγές που δρουν τοπικά επιτυγχάνουν την ανακούφιση από τον πονόλαιμο, κυρίως με την απελευθέρωση των δραστικών ουσιών απευθείας πάνω στην πάσχουσα περιοχή. Σε αντίθεση όμως, τα διαλύματα για γαργάρες μπορούν να απελευθερώσουν δραστικές ουσίες μόνο στο άνω τοίχωμα της στοματικής κοιλότητας και όχι στις παρίσθμιες αμυγδαλές ή στο φάρυγγα⁵. Οι παστίλιες έχουν το πλεονέκτημα, σε σχέση με τα σπρέι και τα διαλύματα για γαργάρες, να απελευθερώνουν τις δραστικές ουσίες στην πάσχουσα περιοχή του λαιμού αργά και κατά συνέπεια για μεγάλο χρονικό διάστημα⁶.

Οι παστίλιες, από την άλλη πλευρά , πλέον των ανωτέρω πλεονεκτημάτων περιέχουν ενεργά συστατικά που διαθέτουν αντιβακτηριδιακές, αντιϊκές, ή και αντιφλεγμονωδείς ιδιότητες. Για παράδειγμα, οι παστίλιες Strepsils που είναι γνωστές εδώ και πολύ καιρό για την αποτελεσματικότητά τους στην ανακούφιση από τον πονόλαιμο^7,8 περιέχουν αμυλμετακρεσόλη (AMC) και 2,4-διχλωροβενζυλική αλκοόλη (DCBA), δυο πολύ γνωστούς αντιμικροβιακούς παράγοντες.

Τα αποτελέσματα από διάφορες μελέτες, που διεξήχθησαν μεταξύ 1987 και 1992, έδειξαν αντιβακτηριδιακή^9,10 και αντιιική¹¹ δράση κατά αρκετών λοιμώξεων που προκαλούν πονόλαιμο.

Επίσης πρόσφατη τυχαιοποιημένη και ελεγχόμενη κλινική δοκιμή έδειξε ότι η χορήγηση παστίλιας για το λαιμού τύπου AMC/DCBA, βελτίωσε όλες τις λειτουργικές παραμέτρους στο λαιμό. ( μείωση του πόνου, διευκόλυνση ως προς τη κατάποση κτλ).

Συνταγογράφηση αντιβιοτικών

Η Ρυθμιστική Αρχή για την Υγεία και την Κλινική Ιατρική NICE (National Institute for Health and Clinical Excellence) του Ηνωμένου Βασιλείου συνιστά στους γιατρούς να μην χορηγούν αντιβιοτικά για κοινές παθήσεις όπως ο πονόλαιμος¹².

Οι προτεινόμενες στρατηγικές για τη συνταγογράφηση αντιβιοτικών βασίζονται στην εξατομικευμένη διάγνωση του ασθενή και περιλαμβάνουν είτε καθυστερημένη, είτε άμεση είτε και καθόλου συνταγογράφηση.

Επειδή οι ασθενείς συχνά αντιμετωπίζουν τα αντιβιοτικά ως θεραπεία για όλες τις ασθένειες, είναι σημαντικό για τους επαγγελματίες υγείας να τους καθησυχάσουν ότι δεν απαιτούνται αντιβιοτικά γιατί έχουν περιορισμένη επίδραση στα συμπτώματα του πονόλαιμου και ίσως να τους προκαλέσουν πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες. Όντως, ο πονόλαιμος στην πλειονότητα των περιπτώσεων, δεν οφείλεται σε κάποια βακτηριδιακή λοίμωξη και επομένως δεν απαιτείται θεραπεία με αντιβιοτικά. Σε περιπτώσεις βακτηριδιακής φαρυγγίτιδας κατά τις οποίες χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά, έχει αποδειχτεί ότι τα οφέλη είναι αρκετά περιορισμένα και απαιτούν χρόνο για να καταστεί ενεργή η όποια επίδρασή τους.

Συνεπώς, είναι σημαντικό για το γενικό παθολόγο να τονίσει τα οφέλη των εναλλακτικών λύσεων έναντι των αντιβιοτικών και να παραπέμψει τους ασθενείς στο φαρμακοποιό.


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Marshall A. Giving advice on sore throats. Pharm J 2008; 280: 127–30.
2. Oxford JS, Lambkin R, Gibb I et al. A throat lozenge containing amylmetacresol and dichlorobenzyl alcohol has a direct virucidal effect on respiratory syncytial virus, influenza A and SARS-CoV. Antivir Chem Chemother 2005; 16: 129–34.
3. Eccles R. Mechanisms of symptoms of the common cold and influenza. Br J Hosp Med 2007; 68: 71–5.
4. Summers A. Sore throats. Accid Emerg Nurs 2005; 13: 15–17.
5. Becker W, Naumann HH, Pfaltz CR. Ear, Nose and Throat Diseases: A Pocket Reference, 3rd edn. Stuttgart: Georg Thieme Verlag, 1989: 367.
6. Church A, Evans P, Pickford M et al. Scintigraphy: an appropriate methodology to assess the effectiveness of medication formats in providing local delivery to the mouth and throat.
7. Bergener B, Hobon J, Elmgren J, Thorén PA. [Clinical and bacteriological testing of Strepsils]. Farmacevtisk Revy 1972; 72: 782–5 (in Swedish).
8. Scollo GL, Rocca M. [Open clinical study of the efficacy and tolerability of the combination 2-4 dichlorobenzyl alcohol, amylmetacresol and vitamin C]. Gazz Med Ital – Arch Sc Med 1985; 144: 593–5 (in Italian)
9. Richards RME, Cowie G, McCague GJ. In vivo investigations of the antibacterial activity of lozenges and mouthwashes on the aerobic bacterial flora of the mouth and throat. Pharm J 1989: 658–63.
10. Richards RME, Xing DKL. In vitro evaluation of the antimicrobial activities of selected lozenges. J Pharm Sci 1993; 82: 1218–20
11. Oxford JS, Lambkin R, Gibb I et al. A throat lozenge containing amylmetacresol and dichlorobenzyl alcohol has a direct virucidal effect on respiratory syncytial virus, influenza A and SARS-CoV. Antiviral Chem Chemo 2005; 16: 129–34 .
12. Press release. No More Antibiotics for Minor Illnesses,Coughs and Colds in UK. 24 July 2008.


Δρ.Στάθης Σκληρός MD
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης
Δ/ντής Γενικής/Οικογενειακής Ιατρικής
Γ.Γ. ελληνικής Εταιρείας Ερευνας και Εκπαίδευσης στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας