Η συχνότητα της παιδικής παχυσαρκίας έχει παγκοσμίως αυξηθεί και καθίσταται ολοένα μεγαλύτερο το πρόβλημα για τη δημόσια υγεία. Στη χώρα μας το φαινόμενο έχει γίνει έντονο τα τελευταία χρόνια, όπως φαίνεται από διάφορες ερευνητικές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν από επιστημονικά κέντρα των Αθηνών ή της περιφέρειας.

Στην Ελλάδα οι γενιές της τελευταίας 30ετίας έχουν παχύνει σημαντικά και ανησυχητικά. Αυτό προκύπτει από πρόσφατη μελέτη στην ευρύτερη περιοχή των Αθηνών (2000-2001) από την Ενδοκρινολογική Μονάδα της Α΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με σκοπό τη δημιουργία εθνικών προτύπων ανάπτυξης. Τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής, συγκρινόμενα με αντίστοιχη αμερικανική του 2000, έδειξαν ότι ο 18χρονος Έλληνας και Ελληνίδα είναι πιο παχύσαρκοι από τους αντίστοιχης ηλικίας Αμερικανούς. Τα δεδομένα αυτά ενδεχομένως να αποτυπώνουν το πρόβλημα της ολοένα αυξανόμενης συχνότητας της παχυσαρκίας και στη χώρα μας και καλό είναι όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς να λάβουν έγκαιρα τα απαραίτητα μέτρα ώστε να αποφευχθούν οι μεταγενέστερες επιπτώσεις της.

Γιατί η παχυσαρκία μαζί με την αυξημένη χοληστερίνη και την υπέρταση, αν δεν θεραπευτούν γρήγορα -από τη μικρή ηλικία-, φθείρουν τον οργανισμό, γι’ αυτό τα νοσήματα αυτά αποκαλούνται νοσήματα φθοράς.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει χαρακτηρίσει την παχυσαρκία ως νόσο. Σήμερα όλα τα δεδομένα βεβαιώνουν ότι η παχυσαρκία θα είναι η πιο διαδεδομένη μη μεταδοτική νόσος του 21ου αιώνα, και μάλιστα με διαστάσεις πανδημίας.


Πού οφείλεται

Παχύσαρκο είναι το παιδί εκείνο που έχει υπερβολική άθροιση λίπους από διαταραχή του ενεργειακού ισοζυγίου. Το βάρος του είναι 10, 20 ή 30 kgr πάνω από το κανονικό του και μερικές φορές και παραπάνω. Σε κάθε περίπτωση παχύσαρκου παιδιού ή εφήβου θα πρέπει να γνωρίζουμε το σημαντικότερο αίτιο που την προκαλεί. Δηλαδή, να ξέρουμε αν αυτή οφείλεται:

• Σε γενετική προδιάθεση, δηλαδή στα γονίδια, στην κληρονομικότητα.
• Σε υπερσιτισμό ή σε λανθασμένη διατροφή.
• Σε ελαττωμένη κινητικότητα.
• Σε ορμονική διαταραχή (σπάνια).
• Σε ψυχολογικά προβλήματα.

Σε ποσοστό άνω του 95% των περιπτώσεων παχύσαρκων παιδιών αιτίες είναι ο υπερσιτισμός και η μειωμένη κινητικότητα και χαρακτηρίζεται απλή παχυσαρκία.


Πώς διαπιστώνεται

Οι Παιδίατροι - Ενδοκρινολόγοι έχουν διάφορους τρόπους για να εκτιμήσουν τον βαθμό της παχυσαρκίας κάθε παιδιού ή εφήβου. Οι πλέον απλοί και εύχρηστοι είναι:
1. Τα διαγράμματα ανάπτυξης, δηλαδή οι εκατοστιαίες θέσεις ύψους και βάρους που περιέχονται στα βιβλιάρια υγείας του παιδιού, που τα παραλαμβάνουν από τα μαιευτήρια με τη γέννηση του μωρού. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια στα βιβλιάρια αυτά έχουν περιληφθεί πίνακες ανάπτυξης από 0 - 18 ετών, οι οποίοι αφορούν στον αμιγή ελληνικό πληθυσμό. Παχύσαρκο, βάσει των διαγραμμάτων αυτών, είναι το παιδί του οποίου το βάρος είναι δύο σταθερές αποκλίσεις μεγαλύτερο του αναμενόμενου για το ανάστημά του και για το φύλο του.
2. Το πάχος της δερματικής πτυχής. Γίνεται με ειδικό διαβήτη σε συγκεκριμένες περιοχές του σώματος, όπου το δέρμα μπορεί να υψωθεί σε πτυχή. Διάφοροι ερευνητές έχουν προσδιορίσει εκατοστιαίες θέσεις πάχους δερματικής πτυχής.
3. Τα τελευταία χρόνια πιο συχνός και εύχρηστος τρόπος, αλλά και διεθνώς αποδεκτός για την εκτίμηση της παχυσαρκίας είναι ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ): ΔΜΣ = Βάρος (kgr) προς Ύψος (m2). Δηλαδή, είναι το πηλίκο του βάρους σώματος που εκφράζεται σε χιλιόγραμμα προς το ύψος σε μέτρα στο τετράγωνο.


Ο Δείκτης Μάζας Σώματος

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει καθορίσει τιμές για τον Δείκτη Μάζας Σώματος (ΒΜΙ - Body Mass Index) των ενηλίκων και θεωρεί:
ΒΜΙ (kgr/m2)
• Ελλιποβαρή <18,5
• Φυσιολογικού βάρους 18,5 - 24,9
• Υπέρβαρο 25 - 29,9

Παχύσαρκο

• Ελαφρά 30,3 - 34,5
• Μέτρια 35 - 39,5
• Σοβαρά >40

Ο ΔΜΣ αποτελεί παράγοντα ελέγχου του λίπους και χρησιμοποιείται για να ορίσει το υπέρβαρο και την παχυσαρκία, καθώς συσχετίζεται σε ικανοποιητικό βαθμό με ακριβέστερα μέτρα σωματικού λίπους και λαμβάνεται από κοινώς διαθέσιμα δεδομένα, το βάρος και το ύψος. Οι τιμές ΔΜΣ κατά τη διάρκεια της παιδικής και εφηβικής ζωής είναι σημαντικοί παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση υπέρβαρου ή παχύσαρκου ενήλικα και των κινδύνων για αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα.


Η αντιμετώπιση

Εφόσον η παχυσαρκία στο 95% των περιπτώσεων και άνω είναι απλή, η αντιμετώπιση περιλαμβάνει τρία σκέλη:
• Δίαιτα (καλό είναι να αναφέρεται ως σωστή διατροφή, γιατί είναι η διατροφή που πρέπει να ακολουθεί ο καθένας μας, αν θέλει να διατηρήσει το σωστό του βάρος).
• Άσκηση.
• Ψυχολογική υποστήριξη.

Οι βασικές διαιτητικές αρχές που πρέπει να ακολουθεί ένα παχύσαρκο παιδί είναι οι εξής:
• Η τροφή πρέπει να κατανέμεται στο 24ωρο σε πολλά μικρά γεύματα (5 - 6 ημερησίως).
• Τα γεύματα χρειάζεται να είναι ισορροπημένα, δηλαδή να περιέχουν λευκώματα, υδατάνθρακες, λίπη, ίνες σε συγκεκριμένες αναλογίες.
• Απαιτείται χορήγηση σωστής ποσότητας θερμίδων για το συγκεκριμένο άτομο.
• Αποφυγή λήψεων σακχαρούχων ποτών, αναψυκτικών, φρουτοχυμών κονσερβοποιημένων.
• Απαραίτητο είναι η τροφή να περιέχει άφθονο κυτταρινικό υπόστρωμα, στοιχείο που προσφέρουν στο παιδί τα χορταρικά.
• Κάθε γεύμα πρέπει να περιέχει οπωσδήποτε λευκώματα.
• Απαγορεύεται η παράλειψη γευμάτων ή η ολική νηστεία, γιατί έχει επιπτώσεις στην ψυχική υγεία του παιδιού.

Στην αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας δεν χρησιμοποιούνται φάρμακα ανορεξιογόνα.

Τέλος, να τονιστεί ότι δεν ενδείκνυται χειρουργική αντιμετώπιση για την παιδική παχυσαρκία.

Η πρόληψη

Εφόσον δεν υπάρχουν φάρμακα ή μαγικές συνταγές, εναπόκειται στο ίδιο το άτομο να προφυλαχθεί από την παχυσαρκία. Για τον σκοπό αυτόν απαιτείται η συνεργασία των γονιών, των γιαγιάδων και παππούδων, των δασκάλων και των ιατρών (παιδιάτρων - ενδοκρινολόγων). Πώς επιτυγχάνεται αυτό;

• Με το να ακολουθεί το παιδί σωστή διατροφή από τη βρεφική ηλικία.
• Να εντοπίζονται τα παχουλά μωρά έγκαιρα και να γίνεται σε αυτά περιορισμός της αλόγιστης ποσότητας γάλακτος και γενικά της τροφής.
• Όχι ζάχαρη και δημητριακά στο γάλα, ιδίως σοκολατούχα.
• Με αποφυγή γλυκών - αναψυκτικών από μικρή ηλικία.
• Να εξαλειφθεί η νοοτροπία των γονέων ότι «το πάχος είναι υγεία».
• Τα κυλικεία των σχολείων να προσεχθούν και να προσφέρουν υγιεινές τροφές.
• Τα παιδιά χρειάζεται να βρίσκουν λίγο ελεύθερο χρόνο για αθλοπαιδιές και σπορ.
• Με το να κατανοηθεί από όλα τα μέλη της οικογένειας ότι αυτή είναι η σωστή διατροφή, την οποία πρέπει να ακολουθούν όλοι και όχι για μικρή χρονική περίοδο. Η ορθή διατροφή πρέπει να γίνει τρόπος ζωής.

Δημήτριος Π. Χιώτης
Διευθυντής Ενδοκρινολογικού Τμήματος και Κέντρου Παιδικής Παχυσαρκίας Ευρωκλινικής Παίδων