Οικονομική κρίση και ψυχολογία
Σίγουρα η οικονομική κρίση μπορεί να έχει από ήπιες έως σοβαρές ψυχολογικές επιπτώσεις στους πολίτες και σε ομάδες ατόμων που μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο ευάλωτες σε ψυχολογικά προβλήματα. Για παράδειγμα, τα χαμηλά και μεσαία κοινωνικοοικονομικά στρώματα θίγονται περισσότερο ψυχολογικά, γιατί θίγονται περισσότερο οικονομικά, χωρίς βέβαια να αποκλείονται και τα ανώτερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, ή άτομα, που ήδη είχαν κάποιες ψυχολογικές διαταραχές, ή κάποιες δυσκολίες προσαρμογής στην αλλαγή.
Αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές, συχνότερες κρίσεις πανικού, διαταραχές ύπνου, αλλά και σκέψεις ή απόπειρες αυτοκτονίας εμφανίζονται περισσότερο όταν υπάρχει οικονομική κρίση.
Η απώλεια της εργασίας, ο φόβος ή η απειλή για απώλεια της εργασίας, η ανεργία, η μειωμένη οικονομική δυνατότητα και από την άλλη, η ανάγκη να ανταποκριθούμε σε δεδομένες απαιτήσεις που πιέζουν, σε ρόλους που έχουμε αναλάβει, ή η ανάληψη πιθανά νέων ευθυνών είναι μερικοί από τους λόγους που μπορούν να εντείνουν την ψυχολογική πίεση και να προκαλέσουν ψυχολογικά προβλήματα.
Επίσης, η ευθύνη απέναντι στην οικογένεια (γονείς, συντρόφους, συζύγους, παιδιά) αποτελούν σημαντικούς παράγοντες πίεσης. Ζευγάρια εξάλλου, που προγραμματίζουν να κάνουν οικογένεια, να κάνουν παιδιά μπορεί το αναβάλλουν. Για κάποιους, η δημιουργία οικογένειας είναι στόχος, πάνω στον οποίο δουλεύουν κάποια χρόνια και αυτό μπορεί να αναιρεθεί. Έτσι, οι νέοι άνθρωποι αποθαρρύνονται, απογοητεύονται, δεν βλέπουν μέλλον.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν, με βάση τα παραπάνω, ότι πέρα από τα διαγνωσμένα ψυχολογικά προβλήματα που, είτε εμφανίζονται, είτε εντείνονται, υπάρχει και μια σειρά ψυχολογικών αντιδράσεων, που επηρεάζει τη συμπεριφορά μας, σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας (επαγγελματική, οικογενειακή, σεξουαλική, κοινωνική κλπ). Επιθετικότητα, απογοήτευση, πένθος για αυτά που χάσαμε ή για αυτά που θα χάσουμε, αποθάρρυνση, απαισιοδοξία είναι μερικά από τα συναισθήματα, που δεν μας οδηγούν και στο σωστότερο δρόμο. Ακόμα, αυτό που συχνά παρατηρείται είναι μια αδράνεια, μια αδιαφορία για τα πράγματα και μειωμένο κίνητρο για να λύσουμε προβλήματα, να βγούμε από ένα «βάλτωμα», που χωρίς να το καταλαβαίνουμε μπορεί να βουλιάζουμε σιγά-σιγά μέσα σε αυτό. Αυτές οι υποτονικές αντιδράσεις μπλοκάρουν την αντίσταση και την αντίδραση στην κρίση. Και ένας υγιής οργανισμός πρέπει να αντιδρά, να χειρίζεται τις αλλαγές, να λειτουργεί εποικοδομητικά για τον εαυτό του. Κάποιες φορές δέ, μπορεί να υπάρχουν και τα αντίθετα συναισθήματα, δηλαδή υπεραισιοδοξία, υποτίμηση της κατάστασης, υπομανιακές τάσεις, αίσθημα παντοδυναμίας, που επίσης δεν οδηγούν σε καλό δρόμο.
Στο σημείο βέβαια αυτό, δοκιμάζονται έντονα και οι προσωπικές μας σχέσεις, δηλαδή σε ποιο βαθμό οι σχέσεις μας στηρίζονται στην αμοιβαιότητα, στην εμπιστοσύνη, στην υποστήριξη, στην ικανότητα να κατανοήσει ο άλλος πως νιώθουμε, τι μας αγχώνει, τι μας ανακουφίζει, τι μας πάει πίσω, τι μας προωθεί;
Μήπως είναι η κρίση μια ευκαιρία να ξαναδούμε τις σχέσεις μας; Να τους δώσουμε την αξία που τους πρέπει; Να πάρουμε συναισθηματική τροφοδότηση από αυτές, αλλά και να δώσουμε; Να έρθουμε πιο κοντά στους δικούς μας ανθρώπους;
Αυτό μπορεί να είναι ένα από τα καλά της κρίσης. Κάποιο άλλο μπορεί να είναι ότι ίσως μάθουμε να είμαστε πιο ολιγαρκείς, να ευχαριστιόμαστε με πιο απλά πράγματα ή ακόμα και κάτι πιο απλό και πρακτικό, να μαζεύουμε λεφτά, παρά να τα ξοδεύουμε.
Tί να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε όλες αυτές τις ψυχολογικές επιπτώσεις;
Καταρχήν, δεν θέλει πανικό. Ο πανικός προκαλεί άγχος, ένταση, επιθετικότητα. Επίσης προκαλεί παράλογες σκέψεις και κυρίως μειώνει την τάση για λήψη αποφάσεων, κάτι που δεν θέλουμε.
Αναλογιστείτε τις προσωπικές σας ευθύνες και αποφάσεις.
Εστιασθείτε σε αυτά που πραγματικά αξίζουν στη ζωή σας. Μπορεί να είναι η οικογένειά σας, ο σύντροφος σας, τα παιδιά σας, οι καλοί σας φίλοι, κάποιο hobby, κάποια ενδιαφέροντα που μπορεί να είχατε παραμελήσει. Δώστε χρόνο σε όλα αυτά.
Εστιασθείτε σε αυτά που μπορείτε να ελέγξετε. Mόνο σε αυτά μπορείτε να επιδράσετε και να τα προσαρμόσετε όπως επιθυμείτε.
Μη διστάσετε να απευθυνθείτε σε ψυχολόγο για να μιλήσετε για αυτά που σας απασχολούν, ακόμα και για να κάνετε μια κουβέντα αυτογνωσίας ή μια στροφή στην εσωτερικότητά σας, να απευθυνθείτε στις πνευματικές πηγές που μπορούν να σας τροφοδοτήσουν. Ακόμα και μία συνεδρία στον ψυχολόγο μπορεί να είναι χρήσιμη και ανακουφιστική.
Δρ. ΙΛΙΑ ΘΕΟΤΟΚΑ-XΡΥΣΟΣΤΟΜΙΔΗ
ΚΛΙΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ - ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΡΙΑ
Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών
ΑΙΓΙΝΗΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ
Αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές, συχνότερες κρίσεις πανικού, διαταραχές ύπνου, αλλά και σκέψεις ή απόπειρες αυτοκτονίας εμφανίζονται περισσότερο όταν υπάρχει οικονομική κρίση.
Η απώλεια της εργασίας, ο φόβος ή η απειλή για απώλεια της εργασίας, η ανεργία, η μειωμένη οικονομική δυνατότητα και από την άλλη, η ανάγκη να ανταποκριθούμε σε δεδομένες απαιτήσεις που πιέζουν, σε ρόλους που έχουμε αναλάβει, ή η ανάληψη πιθανά νέων ευθυνών είναι μερικοί από τους λόγους που μπορούν να εντείνουν την ψυχολογική πίεση και να προκαλέσουν ψυχολογικά προβλήματα.
Επίσης, η ευθύνη απέναντι στην οικογένεια (γονείς, συντρόφους, συζύγους, παιδιά) αποτελούν σημαντικούς παράγοντες πίεσης. Ζευγάρια εξάλλου, που προγραμματίζουν να κάνουν οικογένεια, να κάνουν παιδιά μπορεί το αναβάλλουν. Για κάποιους, η δημιουργία οικογένειας είναι στόχος, πάνω στον οποίο δουλεύουν κάποια χρόνια και αυτό μπορεί να αναιρεθεί. Έτσι, οι νέοι άνθρωποι αποθαρρύνονται, απογοητεύονται, δεν βλέπουν μέλλον.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν, με βάση τα παραπάνω, ότι πέρα από τα διαγνωσμένα ψυχολογικά προβλήματα που, είτε εμφανίζονται, είτε εντείνονται, υπάρχει και μια σειρά ψυχολογικών αντιδράσεων, που επηρεάζει τη συμπεριφορά μας, σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας (επαγγελματική, οικογενειακή, σεξουαλική, κοινωνική κλπ). Επιθετικότητα, απογοήτευση, πένθος για αυτά που χάσαμε ή για αυτά που θα χάσουμε, αποθάρρυνση, απαισιοδοξία είναι μερικά από τα συναισθήματα, που δεν μας οδηγούν και στο σωστότερο δρόμο. Ακόμα, αυτό που συχνά παρατηρείται είναι μια αδράνεια, μια αδιαφορία για τα πράγματα και μειωμένο κίνητρο για να λύσουμε προβλήματα, να βγούμε από ένα «βάλτωμα», που χωρίς να το καταλαβαίνουμε μπορεί να βουλιάζουμε σιγά-σιγά μέσα σε αυτό. Αυτές οι υποτονικές αντιδράσεις μπλοκάρουν την αντίσταση και την αντίδραση στην κρίση. Και ένας υγιής οργανισμός πρέπει να αντιδρά, να χειρίζεται τις αλλαγές, να λειτουργεί εποικοδομητικά για τον εαυτό του. Κάποιες φορές δέ, μπορεί να υπάρχουν και τα αντίθετα συναισθήματα, δηλαδή υπεραισιοδοξία, υποτίμηση της κατάστασης, υπομανιακές τάσεις, αίσθημα παντοδυναμίας, που επίσης δεν οδηγούν σε καλό δρόμο.
Στο σημείο βέβαια αυτό, δοκιμάζονται έντονα και οι προσωπικές μας σχέσεις, δηλαδή σε ποιο βαθμό οι σχέσεις μας στηρίζονται στην αμοιβαιότητα, στην εμπιστοσύνη, στην υποστήριξη, στην ικανότητα να κατανοήσει ο άλλος πως νιώθουμε, τι μας αγχώνει, τι μας ανακουφίζει, τι μας πάει πίσω, τι μας προωθεί;
Μήπως είναι η κρίση μια ευκαιρία να ξαναδούμε τις σχέσεις μας; Να τους δώσουμε την αξία που τους πρέπει; Να πάρουμε συναισθηματική τροφοδότηση από αυτές, αλλά και να δώσουμε; Να έρθουμε πιο κοντά στους δικούς μας ανθρώπους;
Αυτό μπορεί να είναι ένα από τα καλά της κρίσης. Κάποιο άλλο μπορεί να είναι ότι ίσως μάθουμε να είμαστε πιο ολιγαρκείς, να ευχαριστιόμαστε με πιο απλά πράγματα ή ακόμα και κάτι πιο απλό και πρακτικό, να μαζεύουμε λεφτά, παρά να τα ξοδεύουμε.
Tί να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε όλες αυτές τις ψυχολογικές επιπτώσεις;
Καταρχήν, δεν θέλει πανικό. Ο πανικός προκαλεί άγχος, ένταση, επιθετικότητα. Επίσης προκαλεί παράλογες σκέψεις και κυρίως μειώνει την τάση για λήψη αποφάσεων, κάτι που δεν θέλουμε.
Αναλογιστείτε τις προσωπικές σας ευθύνες και αποφάσεις.
Εστιασθείτε σε αυτά που πραγματικά αξίζουν στη ζωή σας. Μπορεί να είναι η οικογένειά σας, ο σύντροφος σας, τα παιδιά σας, οι καλοί σας φίλοι, κάποιο hobby, κάποια ενδιαφέροντα που μπορεί να είχατε παραμελήσει. Δώστε χρόνο σε όλα αυτά.
Εστιασθείτε σε αυτά που μπορείτε να ελέγξετε. Mόνο σε αυτά μπορείτε να επιδράσετε και να τα προσαρμόσετε όπως επιθυμείτε.
Μη διστάσετε να απευθυνθείτε σε ψυχολόγο για να μιλήσετε για αυτά που σας απασχολούν, ακόμα και για να κάνετε μια κουβέντα αυτογνωσίας ή μια στροφή στην εσωτερικότητά σας, να απευθυνθείτε στις πνευματικές πηγές που μπορούν να σας τροφοδοτήσουν. Ακόμα και μία συνεδρία στον ψυχολόγο μπορεί να είναι χρήσιμη και ανακουφιστική.
Δρ. ΙΛΙΑ ΘΕΟΤΟΚΑ-XΡΥΣΟΣΤΟΜΙΔΗ
ΚΛΙΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ - ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΡΙΑ
Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών
ΑΙΓΙΝΗΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ