Από το 1989, έτος της πρώτης πετυχημένης μεταμόσχευσης με χρήση βλαστοκυττάρων ομφαλοπλακουντιακού αίματος ιστοσυμβατού αδελφού, μέχρι σήμερα η έρευνα και οι θεραπευτικές χρήσεις των βλαστοκυττάρων απασχολεί όλο και περισσότερους επιστήμονες. Τα αποτελέσματα των βασικών ερευνών που ολοένα και συσσωρεύονται, μεταφράζονται σε θεραπευτικές εφαρμογές με ένα ρυθμό πρωτόγνωρο για τον τομέα της υγείας. Σήμερα στις ΗΠΑ το μεγαλύτερο ποσοστό των εθνικών πόρων που διατίθενται για την έρευνα κατευθύνονται στην ολοκλήρωση κλινικών μελετών σχετικά με την ασφάλεια και τις θεραπευτικές χρήσεις των βλαστοκυττάρων. Έτσι πρόσφατα το Αμερικανικό κογκρέσο ψήφισε νόμο όπου εντάσσει τις κυτταρικές θεραπείες στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, καθώς και στο Υπουργείο Άμυνας για την αποκατάσταση πολεμικών τραυμάτων. Οι ασθένειες για τις οποίες προτείνονται οι κυτταρικές θεραπείες είναι η καρδιακή ανεπάρκεια, οι νευροεκφυλιστικές παθήσεις, οι οστεοαρθρίτιδες, οι αυτοάνοσες παθήσεις, οι κακώσεις και τα εγκαύματα. Για τις θεραπείες αυτές προτείνεται η χρήση αυτόλογων βλαστοκυττάρων, δηλαδή βλαστοκκυττάρων τα οποία προέρχονται από τον ίδιο τον ασθενή.

Έτσι λοιπόν φαίνεται ότι διευρύνεται ο κύκλος χρήσεων των βλαστοκυττάρων και η αποθήκευση του ομφαλοπλακουντιακού αίματος (ΟΠΑ) θα προσφέρει νέα θεραπευτικά όπλα στην οικογένεια. Σήμερα τα βλαστοκύτταρα του ΟΠΑ χρησιμοποιούνται από το ίδιο το παιδί και τα ιστοσυμβατά μέλη της οικογένειάς του για τη θεραπεία κακοήθων ασθενειών, καθώς και κληρονομικών ασθενειών του αίματος. Η κατευθυνόμενη οικογενειακή φύλαξη των βλαστοκυττάρων προκύπτει από την άμεση ανάγκη αντιμετώπισης ενός τρέχοντος προβλήματος της οικογένειας, στην επίλυση του οποίου συμβάλλει η χρήση των βλαστοκυττάρων. Η πιο συνήθης κατευθυνόμενη φύλαξη και χρήση των βλαστοκυττάρων στην οικογένεια είναι η θεραπεία της μεσογειακής και δρεπανοκυτταρικής αναιμίας (κληρονομικές ασθένειες του αίματος) και ακολουθεί η λευχαιμία. Τα αποτελέσματα και στις δύο περιπτώσεις είναι καλύτερα από τη χρήση ΟΠΑ από άγνωστο δότη.

Και ενώ οι ανωτέρω αναφερόμενες χρήσεις των βλαστοκυττάρων έχουν καθιερωθεί τα τελευταία είκοσι χρόνια, σήμερα σε στάδιο κλινικών μελετών βρίσκεται η θεραπεία του παιδικού διαβήτη και της εγκεφαλικής παράλυσης. Στις περιπτώσεις αυτές το παιδί χρησιμοποιεί τα δικά του βλαστοκύτταρα και σήμερα βρισκόμαστε στο στάδιο αξιολόγησης των θεραπειών αυτών, ενώ έχει αποδειχτεί η ασφάλεια τους. Μελέτες σε περιορισμένο αριθμό ασθενών δείχνουν βελτίωση έως μακρά περίοδο διακοπής της ινσουλίνης στην περίπτωση του παιδικού διαβήτη.

Η λήψη του ΟΠΑ θεωρείται απόλυτα ασφαλής, χωρίς καμία επίπτωση στο παιδί και στη μητέρα, σε αντίθεση με τη λήψη του μυελού των οστών και του περιφερικού αίματος στα παιδιά, η ασφάλεια των οποίων δεν έχει μέχρι σήμερα αποδειχτεί. Το ΟΠΑ περιέχει νεαρά και υγιή βλαστοκύτταρα για τα οποία δεν είναι απαραίτητη η απόλυτη ιστοσυμβατότητα προκειμένου να χορηγηθούν σε ασθενή, σε αντίθεση με τον μυελό των οστών. Για το λόγο αυτό σήμερα οι χρήσεις τους είναι συνεχώς αυξανόμενες. Η αποθήκευση του ΟΠΑ αποτελεί την πρώτη, την πιο πλήρη και την πολυτιμότερη πηγή λήψης βλαστοκυττάρων, η οποία εξασφαλίζει και δεν στερεί σε τίποτε το ίδιο το παιδί και τα ιστοσυμβατά μέλη της οικογένειάς του.

Οι προοπτικές των βλαστοκυττάρων σήμερα αποβλέπουν στη γονιδιακή θεραπεία των κληρονομικών ασθενειών και στην επαναχορήγηση των θεραπευμένων βλαστοκυττάρων στον ίδιο τον ασθενή. Με τον τρόπο αυτόν αποφεύγεται η απόρριψη των ξένων βλαστοκυττάρων και η λήψη ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων. Πολλές μελέτες έχουν γίνει στον τομέα αυτόν και τα πρώτα αποτελέσματα θεραπείας ασθενών με μεσογειακή αναιμία έχουν δει το φως της δημοσιότητας. Η προεμφυτευτική διάγνωση και η επιλογή γέννησης υγιούς και ιστοσυμβατού παιδιού για θεραπεία ασθενούς αδελφού, σήμερα θεωρείται ένα μεγάλο επίτευγμα της ιατρικής και της τεχνολογίας.

Κοκκώνα Κουζή
Αν. Καθηγήτρια Ιστολογίας –Εμβρυολογίας Α.Π.Θ.