Οι πλημμύρες αντιστοιχούν στο 40% των φυσικών καταστροφών που συμβαίνουν παγκοσμίως, έχοντας επηρεάσει περί τα 2,3 δισεκατομμύρια του συνολικού πληθυσμού της γης, τα τελευταία 20 χρόνια, με έντονα αρνητικό αντίκτυπο και στο επίπεδο της συνολικής υγείας, μέσα από την αύξηση των λοιμώξεων του δέρματος και των μαλακών ιστών, των περιστατικών γαστρεντερίτιδας, καθώς και ζωοανθρωπονόσων όπως η λεπτοσπείρωση.

Την ίδια στιγμή που η κλιματική αλλαγή προοιωνίζεται την αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που κινδυνεύουν να εκτεθούν μελλοντικά σε καταστροφικές πλημμύρες, επιστημονικές μελέτες συμπεραίνουν πως όσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός έκθεσης σε αυτές (ως συνδυαστικός δείκτης απωλειών/καταστροφών και απειλών/βλαβών) τόσο αυξάνεται ο αριθμός των αναφερόμενων προβλημάτων ψυχικής υγείας και κυρίως της Διαταραχής Μετατραυματικού Stress (Post Traumatic Stress Disorder - PTSD).

Eπιστημονικά ευρήματα από το Ηνωμένο Βασίλειο υποστηρίζουν πως πολίτες οι οποίοι ήρθαν αντιμέτωποι με καταστροφικές πλημμύρες εμφάνισαν 2 έως 3 φορές περισσότερες πιθανότητες να αναφέρουν προβλήματα ψυχικής υγείας σε σχέση με όσους δεν είχαν εκτεθεί σε ανάλογης βαρύτητας πλημμυρικά φαινόμενα, ενώ όσοι είχανε προβλήματα αναπηρίας ή χρόνιες νόσους, καθώς και τα μικρά παιδιά και όσοι βασίζονται περισσότερο στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς εμφανίζανε υψηλότερους δείκτες ευαλωτότητας στις πλημμύρες.

Αύξηση στα επίπεδα PTSD παρατηρήθηκε και στους κατοίκους του Brisbane της Αυστραλίας, μετά τις καταστροφικές πλημμύρες του 2011, μαζί με επιδείνωση στα επίπεδα ψυχικής δυσφορίας και στην ποιότητα του ύπνου. Η κατάχρηση αλκοόλ είναι συχνή μετά από καταστροφικές πλημμύρες, ιδιαίτερα ανάμεσα σε άνδρες που βίωσαν, σχετιζόμενη με την καταστροφή, απώλεια ή διακοπή εργασίας, ενώ αύξηση στη συνταγογράφηση ψυχιατρικών φαρμάκων, κατά τις τρεις πρώτες εβδομάδες που ακολουθούν πλημμυρικές καταστροφές παρατηρήθηκε, σε υψηλότερα ποσοστά, στις γυναίκες.

Η ικανότητα ορισμένων πληθυσμιακών ομάδων να προσαρμοσθούν και να ανακάμψουν μετά από μία καταστροφική πλημμύρα μπορεί να εμφανίζεται μειωμένη, εξαιτίας χαμηλών εισοδημάτων, απουσίας ασφάλισης, απώλειας περιουσίας που δεν δύναται να ανακτηθεί, ή επανειλημμένης έκθεσης σε πλημμυρικά φαινόμενα.
Επιπροσθέτως, εκτός από τον χειροπιαστό αρνητικό αντίκτυπο που έχει στην ψυχική υγεία του πληθυσμού η έκθεση σε συγκεκριμένα καταστροφικά γεγονότα τα οποία σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, όπως οι πλημμύρες, πολλές μελέτες εστιάζουν και στο αρνητικό ψυχολογικό αποτύπωμα των επαπειλούμενων κινδύνων που συνδέονται με αυτήν, καθώς οι διασταυρούμενες πιθανότητες επανέκθεσης σε καταστάσεις ξηρασίας ή πλημμύρας συμβάλλουν στη μείωση της ευζωίας του πληθυσμού εξαιτίας αυξημένων επιπέδων άγχους, αισθήματος απώλειας και φόβου. Η αύξηση της ψυχιατρικής νοσηρότητας, μετά από καταστροφικές πλημμύρες φαίνεται, μάλιστα, να παραμένει για τουλάχιστον τρία χρόνια μετά την καταστροφή. Υπογραμμίζεται δε πως οι πολλαπλές κρίσεις, όπως εκείνες που προκύπτουν από τον συνδυασμό υγειονομικών, οικονομικών, πολεμικών και κλιματικών απειλών, επιδρούν συνδυαστικά και αθροιστικά στη συνολική υγεία και ευζωία του πληθυσμού.
Η προσπάθεια για την ανάπτυξη μιας bottom-up, βασισμένης στον πληθυσμό, ανθεκτικότητας θα πρέπει να βαίνει παράλληλα με την αύξηση της top-down, εμπεδωμένης, κυβερνητικής ευθύνης με έμφαση στα ευάλωτα νοικοκυριά και στην προετοιμασία συγκεκριμένων περιοχών κινδύνου για τον υγειονομικό αντίκτυπο πλημμυρών και αναγκαστικών εκκενώσεων. Προς την κατεύθυνση αυτή έχει προσδιορισθεί ότι μπορούν να βοηθήσουν, προστατεύοντας την ψυχική υγεία του πληθυσμού, τόσο οι μεγαλύτερες περίοδοι προειδοποίησης, όσο και η συμμετοχή ειδικών ψυχικής υγείας στις επιτροπές διαχείρισης κινδύνων.

Xρίστος Χ. Λιάπης MD, MSc, PhD
Ψυχίατρος - Διδάκτωρ Παν/μίου Αθηνών
Πρόεδρος ΔΣ ΚΕΘΕΑ
Μέλος Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων Δημόσιας Υγείας