Μικροσκοπική εξέταση και καλλιέργεια
Για να προσδιοριστούν τα αίτια μιας λοίμωξης, είναι αναγκαίο να καλλιεργηθούν σε εργαστήριο σωματικά υγρά και δείγματα ιστών. Αυτό γίνεται προκειμένου να εντοπιστούν και να αξιολογηθούν τα βακτήρια και οι μύκητες.
Όταν χρησιμοποιούμε το μικροσκόπιο, είναι δυνατό να εντοπίσουμε και να αναγνωρίζουμε μικροοργανισμούς, καθώς και να αναλύσουμε δείγματα για να διαγνώσουμε ασθένειες των ιστών.
Τι μπορεί να δείξει;
• Οι μικροοργανισμοί που προκαλούν ασθένειες (παθογόνοι) χωρίζονται σε διάφορες ομάδες, ανάλογα με τον τύπο τους. Οι πιο σημαντικοί είναι οι ιοί, τα βακτήρια και τα χλαμύδια (ιοειδές βακτήριο). Άλλες ομάδες περιλαμβάνουν τα αυγά και τις προνύμφες από διάφορα παράσιτα και πρωτόζωα (τα οποία είναι μονό-κυτταρικά παράσιτα, όπως η αμοιβάδα).
• Ο πιο συνηθισμένος τρόπος για να αναγνωρίζουμε τα βακτήρια είναι με την καλλιέργεια (καλλιέργεια βακτηρίων στο εργαστήριο). Με την διαδικασία αυτή μία μη μολυσμένη ομάδα, η οποία μπορεί να αναγνωριστεί, καθορίζεται και αξιολογείται.
• Οι μύκητες μπορούν να καλλιεργηθούν και να καθαριστούν με τον ίδιο τρόπο όπως τα βακτήρια αλλά η διαδικασία αυτή δεν χρησιμοποιείται συχνά.
• Είναι πιο δύσκολο να αναλύσουμε τους ιούς και τα χλαμύδια, τα οποία χρειάζονται περαιτέρω εργαστηριακή εξέταση. Μερικοί ιοί και κάποιοι άλλοι μικροοργανισμοί είναι πιο δύσκολο να καλλιεργηθούν και έτσι πρέπει να εξεταστεί το αίμα του ασθενούς (ορός) για αντισώματα του μικρό - οργανισμού.
• Τα σκουλήκια, οι προνύμφες, τα αυγά και τα πρωτόζωα είναι εμφανή στο μικροσκόπιο και μπορούν να εντοπιστούν από εξειδικευμένο μικροβιολόγο χωρίς περαιτέρω εξέταση.
Καλλιέργεια βακτηρίων
Όλες οι εξωτερικές επιφάνειες του σώματος (μαλλιά και δέρμα) και τα εσωτερικά μέρη, όπως η βλεννογόνος της μύτης και του λαιμού, τα έντερα, το στομάχι και τα γεννητικά όργανα, περιέχουν πολλά βακτήρια. Τα βακτήρια αυτά είναι αβλαβή κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Μάλιστα, πολλά αυτά είναι και τμήμα ενός υγιούς σώματος και κρατάνε μακριά τα βλαβερά βακτήρια.
Εάν ο ιατρός πιστεύει ότι ο ασθενής έχει προσβληθεί από ένα βακτήριο, θα λάβει δείγμα από το σημείο που έχει προσβληθεί. Εάν, για παράδειγμα, η μόλυνση είναι προς το έντερο, θα ληφθεί δείγμα από τα κόπρανα. Αν είναι στην κύστη ή στα νεφρά, θα ληφθεί δείγμα από τα ούρα κτλ. Το δείγμα αυτό, μαζί με τα στοιχεία του ασθενούς, θα σταλούν στο μικροβιολογικό εργαστήριο για καλλιέργεια.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι καλλιέργειας. Δείγματα μπορούν επίσης να ληφθούν και από το σάλιο ή από το αίμα. Είναι επίσης δυνατόν να λάβουμε δείγμα από το στόμα, το δέρμα, το εξωτερικό κανάλι του αυτιού, το λάρυγγα, τις πληγές και από άλλα μέρη του σώματος.
Πως εκτελείται η καλλιέργεια;
Όταν το δείγμα φτάσει στο εργαστήριο, τοποθετείται πάνω σε ειδικό gel, το οποίο καλύπτεται με ένα καπάκι.
Στο gel μπορεί να χρειαστεί να προστεθούν και μέρη από ζωντανές ουσίες όπως κρέας, ψωμί ή σοκολάτα για να αποκτήσει περισσότερα θρεπτικά στοιχεία. Εάν το δείγμα πιστεύεται ότι περιέχει ένα συγκεκριμένο βακτήριο, το gel μπορεί να αναμειχθεί με συγκεκριμένες ουσίες οι οποίες θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη του συγκεκριμένου βακτηρίου και θα καταστείλει την ανάπτυξη άλλων.
Κατόπιν, το δείγμα του τεστ τοποθετείται σε ένα ντουλάπι θέρμανσης περίπου 35ºC, θερμοκρασία κατά την οποία τα βακτήρια αναπτύσσονται καλύτερα. Συμβαίνει συχνά θα αναπτύσσονται διάφορα βακτήρια, αλλά εκείνα τα οποία προκαλούν την ασθένεια (τα παθογόνα), θα επικρατήσουν σε σύγκριση με τα μη παθογόνα.
Πως εκτελείται η εξέταση των βακτηρίων στο μικροσκόπιο;
Τα βακτήρια λαμβάνονται και τοποθετούνται σε μία μικρή γυάλινη πλάκα (πλάκα μικροσκοπίου), η οποία τοποθετείται κάτω από το μικροσκόπιο και στην συνέχεια αποξηραίνεται. Μετά από αυτή τη διαδικασία, είναι δυνατόν να χρωματιστούν τα βακτήρια.
Συχνά χρησιμοποιείται μία ειδική κηλίδα η οποία ονομάζεται κηλίδα Gram, η οποία θα καθορίσει αν τα βακτήρια είναι Gram αρνητικά ή θετικά (βλέπετε παρακάτω). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η παρακάτω λίστα δεν περιλαμβάνει όλα τα Gram θετικά ή αρνητικά βακτήρια αλλά περιγράφει τις πιο συχνές ασθένειες.
Βακτήρια Gram-θετικά
• Σταφυλόκοκκος: μπορεί να προκαλέσει πνευμονία, σύνδρομο τοξικού σοκ, πληγές λοιμώξεων και σπυράκια.
• Στρεπτόκοκκος: μπορεί να προκαλέσει δηλητηρίαση του αίματος, πονόλαιμο και μόλυνση του εσωτερικού της καρδιάς.
• Άνθρακας, Βάκιλοι και Κλοστρίντιουμ: μπορεί να προκαλέσουν τέτανο και γάγγραινα.
Βακτήρια Gram-αρνητικά
• Σαλμονέλα, Σιγκέλωση και καμπυλοβακτηρίδιο: μπορεί να μολύνουν το κανάλι του στομάχου και του εντέρου.
• Λεγιονέλα: μπορεί να προκαλέσει ασθένειες που συνδυάζονται με τη λεγιονέλα.
• Μηνιγγιτιδόκοκκος: μπορεί να προκαλέσει εγκεφαλονωτιαία μηνιγγίτιδα.
• Βακτήρια γονόρροιας: μπορεί να προκαλέσουν γονόρροια.
Εκτός από τις ασθένειες που αναφέραμε παραπάνω, πολλά βακτήρια Gram – αρνητικά προκαλούν λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος και δηλητηρίαση του αίματος σε χρόνια πάσχοντες.
Υπάρχουν πολλοί ακόμα τρόποι για να αναγνωριστούν τα βακτήρια. Όλα τα βακτήρια από το έντερο, τόσο εκείνα που είναι φυσιολογικά όσο και εκείνα που προκαλούν ασθένειες, είναι Gram αρνητικά και μοιάζουν κάτω από το μικροσκόπιο. Παρόλα αυτά μπορούν να εντοπιστούν, λόγω τις ιδιότητάς τους να δημιουργούν διαφορετικά είδη ενζύμου ζάχαρης και έτσι να διαφοροποιούνται το ένα από το άλλο.
Πως εξετάζονται οι μύκητες και τα πρωτόζωα στο μικροσκόπιο;
• Οι μικροοργανισμοί που είναι λίγο μικρότεροι από τα βακτήρια μπορούν αν αναγνωριστούν με το μικροσκόπιο. Η άφθα μπορεί να ανιχνευθεί με τη χρήση δείγματος από το στόμα ή τα γεννητικά όργανα.
• Τα πρωτόζωα που προκαλούν αμοιβαδική δυσεντερία (λοίμωξη στο έντερο), ελονοσία ή τριχομονάδα (σεξουαλικά μεταδιδόμενη ασθένεια που προκαλεί κολπική λοίμωξη) μπορούν να απομονωθούν από τα κόπρανα ή από δείγμα αίματος.
• Παράσιτα μπορεί συχνά να εντοπιστούν σε αυγά ή σκουλήκια στα κόπρανα.
• Μικροοργανισμοί που είναι μικρότεροι από τα βακτήρια, όπως τα χλαμύδια και οι ιοί, μπορούν να αναγνωρισθούν από δείγμα αίματος, το οποίο στη συνέχεια αναλύεται για αντισώματα του μικροοργανισμού.
Πως εκτελείται η εξέταση των κυττάρων και των ιστών (ιστολογία);
Η χρήση του μικροσκοπίου είναι πολύ σημαντική στη μελέτη της δομής των ιστών και των κυττάρων με ασυνήθιστη εμφάνιση. Είναι π.χ. πολύ πιθανόν να διαγνωστεί ο καρκίνος, καθώς τα καρκινικά κύτταρα συνήθως έχουν ασυνήθιστο σχήμα και εμφανίζουν ακανόνιστους σχηματισμούς.
Μετά την λήψη μίας βιοψίας, το δείγμα χωρίζεται σε μικρότερα μέρη, τα οποία τοποθετούνται σε φορμόλη ή παρόμοιο χημικό.
Κατόπιν, ο σταθερός ιστός τοποθετείται σε παραφίνη πριν κοπεί σε πολύ λεπτές φέτες, οι οποίες θα τοποθετηθούν κάτω από το μικροσκόπιο. Η παραφίνη στη συνέχεια αφαιρείται, και ο ιστός βάφεται για να είναι πιο διακριτές οι μικροσκοπικές λεπτομέρειες. Τότε, ο ιστός είναι έτοιμος για το μικροσκόπιο.
Εάν ορισμένοι τύποι κυττάρων αναμένονται να παρουσιαστούν, το δείγμα μπορεί να βαφτεί με χρώματα που θα βοηθήσει στον εντοπισμό τους.
Δυστυχώς, μπορεί να χρειαστεί και μία εβδομάδα να φανούν τα αποτελέσματα, ενώ, εάν αν χρειαστεί περαιτέρω χρωματισμός, η διαδικασία μπορεί να διαρκέσει παραπάνω. Σε περίπτωση ανάγκης, μπορεί το αποτέλεσμα να είναι έτοιμο μέσα σε μισή ώρα αφού ο ιστός μπορεί να παγώσει πριν κοπεί σε κομμάτια. Αυτό μπορεί να συμβεί αν το αποτέλεσμα της εξέτασης είναι κρίσιμο για τον ασθενή.
