Η μεταμόσχευση καρδιάς είναι μια επέμβαση κατά την οποία αντικαθίσταται η πάσχουσα καρδιά του ασθενούς με μια υγιή καρδιά από έναν νεκρό δότη. Το 90% των μεταμοσχεύσεων καρδιάς πραγματοποιούνται σε ασθενείς με τελικού σταδίου καρδιακή ανεπάρκεια. Σε περίπου τους μισούς απ’ αυτούς τους ασθενείς η καρδιακή ανεπάρκεια οφείλεται σε στεφανιαία νόσο. Άλλα αίτια καρδιακής ανεπάρκειας μπορεί να είναι οι συγγενείς καρδιοπάθειες, οι λοιμώξεις της καρδιάς, οι σοβαρές βαλβιδοπάθειες, οι μυοκαρδιοπάθειες, η λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων, η κατάχρηση αλκοόλ και η εγκυμοσύνη. Σε τελικού σταδίου καρδιακή ανεπάρκεια η μεταμόσχευση καρδιάς είναι απαραίτητη για την επιβίωση του ασθενούς, όταν η φαρμακευτική αγωγή και οι άλλες επεμβατικές τεχνικές δεν μπορούν πια να βοηθήσουν.

Δεδομένου, ότι τα μοσχεύματα καρδιάς από νεκρούς δότες είναι πολύ περιορισμένα, οι ασθενείς που πρόκειται να υποβληθούν σε μεταμόσχευση υποβάλλονται σε μια εξαιρετικά προσεκτική διαδικασία επιλογής. Οι αντενδείξεις για μεταμόσχευση καρδιάς περιλαμβάνουν την προχωρημένη ηλικία (περισσότερο από 70 ετών), την κακή κυκλοφορία του αίματος στα υπόλοιπα συστήματα και κυρίως στον εγκέφαλο, την ανεπανόρθωτη βλάβη στα νεφρά, στους πνεύμονες ή στο συκώτι. Επίσης, δεν μπορεί να υποβληθούν σε μεταμόσχευση καρδιάς ασθενείς που έχουν ιστορικό κακοήθειας, με ενεργό λοίμωξη, με πνευμονική υπέρταση ή αδυνατούν να ακολουθήσουν το θεραπευτικό πρόγραμμα μετά την μεταμόσχευση.

Οι ασθενείς, οι οποίοι θα κριθούν, ότι είναι κατάλληλοι για μεταμόσχευση θα μπουν σε μια λίστα αναμονής μέχρι να βρεθεί συμβατός δότης καρδιάς. Η συμβατότητα στοιχειοθετείται σύμφωνα με την ομάδα αίματος και το μέγεθος του δότη και του λήπτη. Υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες για το πώς επιλέγεται ένας δότης. Ο δότης πρέπει να είναι εγκεφαλικά νεκρός και να έχουν υπογραφεί τα απαραίτητα έντυπα συγκατάθεσης. Επίσης, ο δότης πρέπει να είναι νεότερος από 65 ετών, να μην έχει ιστορικό καρδιοπάθειας ή σοβαρού τραυματισμού στο θώρακα και να μην έχει ηπατίτιδα ή HIV. Τέλος, συνιστάται η καρδιά του δότη να μην έχει μείνει χωρίς κυκλοφορία αίματος για περισσότερο από τέσσερις ώρες.

Η περίοδος αναμονής για την ανεύρεση συμβατού δότη μπορεί να κυμαίνεται από ημέρες έως και μήνες. Η επέμβαση μεταμόσχευσης καρδιάς διαρκεί συνήθως λίγες ώρες, ενώ ο ασθενής μετά την μεταμόσχευση νοσηλεύεται στην μονάδα εντατικής θεραπείας για μερικές ημέρες. Ο χρόνος παραμονής στο νοσοκομείο εξαρτάται από τις εξατομικευμένες ανάγκες κάθε ασθενούς και είναι συνήθως μεταξύ μίας ή δύο εβδομάδων. Μετά την έξοδο από το νοσοκομείο, ο ασθενής παρακολουθείται από την ομάδα μεταμοσχεύσεων στο κέντρο όπου έγινε η μεταμόσχευση.

Όταν πια ο ασθενής επιστρέψει στο σπίτι του, πρέπει να ελέγχει προσεκτικά την κατάσταση της υγείας του και να είναι σε τακτική επαφή με την ομάδα μεταμοσχεύσεων, ρόλος της οποίας είναι να εξετάζει για πιθανά σημεία απόρριψης της μεταμοσχευμένης καρδιάς, να χορηγεί την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, να παρακολουθεί για εμφάνιση πιθανών παρενεργειών, να προλαμβάνει την εκδήλωση λοιμώξεων, να διαγιγνώσκει και να θεραπεύει άλλα συμπαρομαρτούντα νοσήματα. Η επαφή με την μεταμοσχευτική ομάδα είναι πολύ σημαντική, γιατί τα άτομα που έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση καρδιάς κινδυνεύουν από εμφάνιση ανεπάρκειας στο μόσχευμα του δότη, από λοιμώξεις, από φαρμακευτικές επιπλοκές, από καρκίνους και από εκδήλωση άλλων προβλημάτων υγείας που σχετίζονται με την μη συμμόρφωση με τη μακροχρόνια θεραπευτική στρατηγική. Η μακροχρόνια θεραπευτική στρατηγική περιλαμβάνει την λήψη φαρμακευτικής αγωγής με ένα πολύ αυστηρό πρόγραμμα, την παρακολούθηση για επιπλοκές και παρενέργειες και την διακοπή ανθυγιεινών συμπεριφορών, όπως είναι το κάπνισμα.

Η επιβίωση για τους ασθενείς που έχουν υποβληθεί με επέμβαση μεταμόσχευσης καρδιάς έχει βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία πέντε με δέκα χρόνια. Περίπου το 88% των μεταμοσχευμένων επιβιώνει τον πρώτο χρόνο μετά την μεταμόσχευση. Μετά την επέμβαση, η πλειοψηφία των μεταμοσχευμένων ασθενών μπορεί να επιστρέψει φυσιολογικά στις περισσότερες καθημερινές δραστηριότητες.

Χριστόδουλος Στεφανάδης
Καθηγητής Καρδιολογίας
Διευθυντής Καρδιολογικής Κλινικής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, «Ιπποκράτειο» Γ.Ν.Α..
Clinical Professor of Medicine, Emory University School of Medicine, Atlanta, Georgia, USA