Όπως και κάθε χρονιά στις αρχές Σεπτέμβρη και φέτος μια καινούρια 'στρατιά' μαθητριών και μαθητών είναι στις επάλξεις για να ξεκινήσουν την μακρόχρονη μαθητική τους εμπειρία. Φυσικά είναι καιρός που οι γονείς και οι οικογένειες γενικότερα μπαίνουν σε μια καινούρια διαδικασία ερωτήσεων και άγχους όσον αφορά την επίδοση που θα έχουν τα παιδιά στο σχολείο. Μια από τις πιο συχνές παρατηρήσεις αλλά και ερωτήσεις ανάμεσα στους γονείς και τους δασκάλους είναι ποια είναι η οξύτητα και η λειτουργικότητα της όρασης του παιδιού που μόλις αρχίζει σχολείο.

Το ερώτημα αυτό φυσικά έχει απασχολήσει τον ιατρικό χώρο εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Το screening για να βρεθούν προβλήματα με τα μάτια που ξεκινούν το σχολείο έχει αρχίσει εδώ και τουλάχιστον έναν αιώνα( από δημοσιεύσεις από τη Σκανδιναβική βιβλιογραφία από το τέλος του προπερασμένου αιώνα).

Ο λόγος που έχει δοθεί τόσο μεγάλη προσοχή και σχολαστικότητα στο screening των προβλημάτων των ματιών στα παιδιά της προσχολικής και σχολικής ηλικίας είναι πολύ βασικός. Από τη δεκαετία του 60 και από στοιχεία ερευνών που ξεκίνησαν από παρατηρήσεις στο εργαστήριο έδειξαν ότι η ανάπτυξη των εγκεφαλικών λειτουργιών έχει πολύ μεγάλη "πλαστικότητα" στην πρώιμη παιδική ηλικία έτσι ώστε εάν διαγνωστεί κάποιο οπτικό πρόβλημα ή πρόβλημα με τα μάτια σε αυτήν την πρώιμη παιδική ηλικία η αντιμετώπισή του μπορεί να είναι η πιο το δυνατόν αποτελεσματική για την καλή οπτική λειτουργία του παιδιού αυτού στο υπόλοιπο της ζωής του. Συγκεκριμένα το πιο σημαντικό πρόβλημα που μπορεί να παρουσιάσουν παιδιά της προσχολικής και αρχικής σχολικής ηλικίας είναι η αμβλυωπία ή το κοινώς λεγόμενο "τεμπέλικο μάτι".

Αμβλυωπία ορίζεται από τον ιατρικό χώρο η μειωμένη οξύτητα από το ένα μάτι. Οι λόγοι που οδηγούν στην αμβλυωπία είναι πολλοί. Οποιοσδήποτε μηχανισμός αναγκάζει ένα παιδί να μην βλέπει καλά από το ένα μάτι όσο βλέπει από το άλλο του μάτι, οδηγούν σε αυτό το μάτι(το οποίο δε βλέπει καλά) να αρχίσει να χάνει την οξύτητα της δυνατότητάς του να δεί. Συγκεκριμένα εάν θεωρητικά σε ένα υγιές παιδί δύο ετών κλειστεί τό ένα από τα δύο μάτια έτσι ώστε να μην μπορεί να βλέπει, μέσα σε διάστημα εβδομάδων η οπτική οξύτητα αυτού του ματιού θα μειωθεί δραματικά και ο λόγος όπως προαναφέραμε είναι ότι ενώ τα μάτια σαν αισθητήρια όργανα αντίληψης του φωτός και όλων των οπτικών ερεθισμάτων είναι σχεδόν σε τέλεια λειτουργία από τον έκτο μήνα της ζωής, ο μηχανισμός του εγκεφάλου που αντιλαμβάνεται και επεξεργάζεται τα οπτικά ερεθίσματα αναπτύσσεται μέχρι το έκτο- έβδομο έτος της ζωής.

Ετσι οι εικόνες αν θέλετε, που δέχεται ο εγκέφαλος στα πρώτα αυτά χρόνια της ζωής είναι απαραίτητες για την εξέλιξη και εξειδίκευση του εγκεφάλου σαν όργανο επεξεργασίας των εικόνων που δέχεται το κάθε ματάκι του παιδιού.

Αν και το θέμα της αμβλυωπίας είναι αρκετά πολύπλοκο είναι πολύ σημαντική η διάγνωσή του και η αντιμετώπισή του γιατί η αμβλυωπία εάν διαγνωσθεί νωρίς μπορεί να ιαθεί. Η αμβλυωπία που δεν έχει αντιμετωπιστεί μέχρι την ηλικία 6-9 ετών μένει σαν μόνιμη "αναπηρία" , αν θέλετε, για το παιδί αυτό για το υπόλοιπο της ζωής του. Πρέπει να σημειωθεί ότι σε στατιστικές που έχουν γίνει στον πληθυσμό των Η.Π.Α το ποσοστό κάποιου βαθμού αμβλυωπίας στον γενικό πληθυσμό φτάνει το τρομακτικό νούμερο των 8%.

Είναι λοιπόν γεγονός ότι ένα στα δεκαπέντε υγιή κατά τα άλλα άτομα που κυκλοφορούν ανάμεσά μας έχει κατά κάποιο τρόπο μειωμένη όραση από το ένα μάτι, που θα μπορούσε εάν αυτό είχε διαγνωσθεί στην παιδική του ηλικία, να έχει τουλάχιστον γίνει η προσπάθεια να αυξηθεί η όραση από αυτόν τον οφθαλμό. Οσον αφορά για το screening σε παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας η ιστορία δείχνει τις σκανδιναβικές χώρες να έχουν αρχίσει πρώτες το screening από τη δεκαετία του 50, και στη συνέχεια η υπόλοιπη Δυτική ιατρική υπήρξε αρκετά γρήγορα υπεύθυνη όσον αφορά το screening αυτό. Με όσα βέβαια έχουμε προαναφέρει αν και το screening είναι μια εντελώς ανώδυνη διαδικασία, το γεγονός ότι θεωρητικά θα πρέπει να υποβάλλονται σε αυτό όλα τα παιδάκια ηλικίας 2-5 ετών κάθε ένα-δύο χρόνια, κάνει αυτή τη προσπάθεια αρκετά δύσκολη για οικονομικούς και δημογραφικούς λόγους.

Φυσικά η πιο σημαντική θεράποντες στην ηλικία αυτή είναι οι παιδίατροι οι οποίοι μπορούν να συμμετέχουν σε αυτή τη διαδικασία screening εφόσον σχεδόν όλα τα παιδιά αυτής της ηλικίας επισκέπτονται μέσα στο χρόνο τουλάχιστον για μια φορά ένα παιδίατρο. Σε πρόσφατη δημοσίευση από πέντε οργανισμούς στις Η.Π.Α οι παρακάτω οδηγίες για το screening στην προχολική και αρχική σχολική ηλικία δόθηκε.(Πρέπει να σημειωθεί ότι οι οργανισμοί που συμμετείχαν σε αυτές τις οδηγίες είναι η αμερικανική ακαδημία της παιδιατρικής, η αμερικανική ακαδημία της οφθαλμολογίας, ο αμερικανικός οργανισμός της παιδιατρικής οφθαλμολογίας και στραβισμού, ο αμερικανικός οργανισμός οπτομετρίας, ο οργανισμός της αποφυγής της τύφλωσης της Αμερικής, και η κοινωνική οργάνωση υγείας των Η.Π.Α καθώς και ο οργανισμός υγείας μητέρας και παιδιού των Η.Π.Α.)
Με απλά λόγια η διαδικασία screening έχει τρία διαφορετικά στοιχεία:


1) Το πρώτο και πιο σημαντικό είναι το screening για την αμβλυωπία, αυτό που είπαμε προηγούμενα "τεμπέλικο μάτι". Το screening για την αμβλυωπία γίνεται μετρώντας την όραση που έχει το παιδάκι από το κάθε μάτι χωριστά. Δηλαδή ποια οπτική οξύτητα μπορεί να έχει το μάτι του παιδιού (από το δεξί του μάτι) και ποια από το αριστερό του μάτι όταν αυτά χρησιμοποιούνται για την αναγνώριση οπτικών ερεθισμάτων το κάθε ένα χωριστά. Βέβαια ένα παιδάκι ηλικίας τριών ετών θα ήταν αδύνατον να διαβάσει τους γνωστούς πίνακες με γράμματα και αριθμούς καθώς δεν έχει επιτευχθεί τέτοιου επιπέδου γνώση της ανάγνωσης. Η διαδικασία σε αυτές τις ηλικίες γίνεται με ειδικούς πίνακες οι οποίοι είτε από κάποια ηλικία και μετά περιέχουν εικονίτσες οι οποίες είναι εύκολα αναγνωρίσιμες από τα παιδιά, για παράδειγμα "αυτοκίνητο", "λουλούδι", "σκυλάκι", "γατάκι", πράγματα που παιδάκι ηλικίας δύο έως τριών ετών μπορούν να αναγνωρίσουν με μεγάλη ευκολία και βέβαια εφόσον υπάρξει μια καλή σχέση μεταξύ εξεταστή και παιδιού γιατί όπως ξέρουμε τα παιδιά αυτής της ηλικίας πολύ εύκολα μπορούν να φοβηθούν τον "εξεταστή με την άσπρη ποδιά"( τον ιατρό ), είτε μπορούν να βρούν τη διαδικασία αυτή σαν ένα ευτράπελο παιχνίδι. Ετσι λοιπόν η εξέταση της οπτικής οξύτητας σε αυτή την ηλικία γίνεται είτε με την αναγνώριση σε πίνακες εικόνων είτε με πολύ απλά γράμματα που μπορεί το παιδί ανάλογα με την ικανότητά του στην ανάγνωση να ξεχωρίσει. Πολύ σημαντικό είναι και πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι προφανώς για την μέτρηση της ικανότητας της όρασης θα πρέπει να έχει γίνει ένας χονδρικός εάν θέλετε, υπολογισμός του αν το παιδί έχει μυωπία, υπερμετρωπία, ή αστιγματισμό. Είναι προφανές ότι ένα παιδάκι που έχει για παράδειγμα δύο βαθμούς μυωπίας δεν θα μπορεί να έχει καλή ικανότητα ανάγνωσης σε έναν πίνακα έστω και εικόνων. Το πιο σημαντικό βέβαια όπως έχουμε πεί και πρίν στη διάγνωση της αμβλυωπίας είναι να βρεθεί τυχόν διαφορά όρασης απ' το ένα και το άλλο μάτι, κάτι πάρα πολύ σημαντικό στην προσχολική και αρχική σχολική ηλικία.

2) Η δεύτερη σημαντική ενότητα screening για τα παιδιά προσχολικής και αρχικής σχολικής ηλικίας είναι ο στραβισμός. Είναι πολύ σημαντικό να διαγνωσθεί η συμπορεία και των δύο ματιών σε όλες τις οπτικές κινήσεις που κάνει το παιδάκι νωρίς στη ζωή του. Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι μερικά κοινά χαρακτηριστικά των παιδιών στην περίοδο ανάπτυξής τους, μπορούν να δημιουργήσουν την εντύπωση στραβισμού . Αυτό λέγεται "ψευδοστραβισμός". Για παράδειγμα όλα τα παιδάκια έχουν πολύ επίπεδη μύτη στην αρχική τους πορεία στη ζωή, με αποτέλεσμα όταν τα παρατηρούμε να μας δίνουν την εντύπωση ότι τα μάτια τους στρέφονται προς τα έσω. Αυτό λέγεται "ψευδοστραβισμός". Κλείνοντας κατ' εξακολούθηση το δεξί και το αριστερό μάτι, ο εξεταστής οφθαλμίατρος και παιδίατρος μπορεί να παρατηρήσει την απόκλιση που μπορεί να έχει το ένα ή το άλλο μάτι, δηλαδή την κακή συνεργασία των δύο ματιών στην αντίληψη των οπτικών ερεθισμάτων. Βέβαια υπάρχουν και ακραίες περιπτώσεις στις οποίες ο στραβισμός είναι προφανής και τις οποίες παρατηρούν πρώτα οι γονείς, η οικογένεια του παιδιού και αυτές είναι ο λόγος για τις οποίες έρχονται σε συμβουλή του παιδιάτρου ή του οφθαλμιάτρου.

3) Και το τρίτο και τελευταίο πιο σοβαρό βήμα στη διάγνωση και αντιμετώπιση οπτικών ανωμαλιών στα προσχολικά και αρχικά σχολικά χρόνια είναι screening για την στερεοσκοπική όραση του παιδιού. Η στερεοσκοπική όραση είναι κατά την πλειοψηφία της μια λειτουργία που απαιτεί καλή οπτική οξύτητα και με τα δύο μάτια και όπως προείπαμε η καλή στερεοσκοπική όραση εύκολα αναιρεί οποιοδήποτε πρόβλημα με τα δύο πιο πάνω προβλήματα που αναφέραμε. Δηλαδή είναι αδύνατον ένα παιδί να έχει πολύ καλή στερεοσκοπική όραση και να έχει κάποιο πρόβλημα με αμβλυωπία ή στραβισμό. Υπάρχουν μέθοδοι υψηλής τεχνολογίας σήμερα που το screening της στερεοσκοπικής όρασης μπορεί να γίνει πολύ εύκολα με την μορφή παιχνιδιού για το παιδί. Βλέπουμε λοιπόν ότι η καλή οπτική λειτουργία του παιδιού στην προσχολική και αρχική σχολική ηλικία είναι πάρα πολύ σημαντική και είναι συχνό το φαινόμενο στο οποίο ένα παιδί που θεωρείται "να έχει δυσκολία στη γραφή, ανάγνωση και γενικά στη συμμετοχή του στις αρχικές του μαθητικές λειτουργίες", να έχει μια απλή διαθλαστική ανωμαλία, δηλαδή να έχει μια απλή μυωπία, αστιγματισμό, ή υπερμετρωπία η οποία το εμποδίζει να έχει καλή οπτική οξύτητα και να μπορεί να συμμετέχει σε αυτές τις δραστηριότητες. Είναι πολύ σύνηθες πια ότι παιδιά της προσχολικής και αρκετά παιδιά της σχολικής ηλικίας χρειάζονται να φοράνε γυαλιά έτσι ώστε να χαίρουν της καλής όρασης που θα τα βοηθήσει να λειτουργήσουν θετικά στις αρχικές τους μαθητικές εμπειρίες.

Ας δούμε τις τυπικές ερωτήσεις που απασχολούν τους γονείς και την οικογένεια των παιδιών και ας προσπαθήσουμε να τις απαντήσουμε:

1η ερώτηση : Εγώ ο πατέρας ή η μητέρα έχω πάρα πολύ υψηλή μυωπία και θέλω να βρώ κάποιο τρόπο να μην την αποκτήσει και το παιδί μου. Γίνεται αυτό;

Η απάντηση σε αυτήν την ερώτηση είναι ότι η μυωπία δεν είναι απόλυτα κληρονομήσιμη. Σίγουρα οι οικογένειες που έχουν άτομα με μυωπία, πιο συχνά θα έχουν παιδιά με μυωπία, άρα υπάρχει κάποια μορφή κληρονομικότητας αλλά όχι απόλυτη. Από όσα ξέρουμε σήμερα στον επιστημονικό τομέα για τον σχηματισμό και τη λειτουργία των ματιών δεν υπάρχει τρόπος σε νεανική ηλικία να αποφύγει κάποιος την μυωπία ή την υπερμετρωπία. Είναι κάτι που γενετικά καθορίζεται στο νεογνό από τον χρόνο της εγκυμοσύνης και μάλιστα με διάφορες μεθόδους διάγνωσης ένας οφθαλμίατρος μπορεί να ξέρει περίπου πόσο μυωπία ή πόσο υπερμετρωπία θα έχει ένα παιδάκι από την εξέταση αυτή σε ηλικία μόλις έξι μηνών. Δεν θα πρέπει λοιπόν να φοβούνται οι γονείς που έχουν υψηλές μυωπίες ή υπερμετρωπίες αν κάνουν κάτι λάθος και δεν κάνουν κάτι σωστό ώστε τα παιδιά τους να αποφύγουν αυτό το πρόβλημα.

2η ερώτηση: Θα αναπτύξει περισσότερη μυωπία το παιδί μου εάν διαβάζει πολύ ή παρακολουθεί πολύ τηλεόραση;

Πάλι σύμφωνα με την αμερικανική ακαδημία οφθαλμολογίας και την αμερικανική ακαδημία παιδιατρικής οι δραστηριότητες που απαιτούν την αίσθηση της όρασης δεν μεταβάλλουν το διαθλαστικό status του παιδιού. Δηλαδή δεν μπορεί ένα παιδί διαβάζοντας πολύ να δημιουργήσει μυωπία. Μάλλον το αντίστροφο συμβαίνει. Ενα παιδί που διαβάζει πολύ ή βλέπει πολύ τηλεόραση ζητά πολλά από το οπτικό του σύστημα με αποτέλεσμα να βρίσκονται πιο νωρίς οι οπτικές αυτές, διαθλαστικές ανωμαλίες και να διορθώνονται έτσι ώστε το παιδί αυτό να μπορεί να λειτουργήσει με λιγότερο κόπο στο διάβασμα ή στην τηλεόραση.

3η ερώτηση: Ποια η διαδικασία προστασίας των ματιών του παιδιού στην προσχολική και σχολική ηλικία τόσο στο παιχνίδι όσο και στα σπορ;

Πρέπει να σημειωθεί ότι δυστυχώς ακόμα και στη χώρα μας, υπάρχουν πάρα πολλά παιχνίδια τα οποία μπορούν να θέσουν σε σημαντικό κίνδυνο την όραση των παιδιών. Δεν χρειάζεται να αναφέρουμε ότι οποιαδήποτε αεροβόλα παιχνίδια έιναι άκρως επικίνδυνα και πολλά προκαλούν μόνιμες και ανατριχιαστικές βλάβες σε μάτια των παιδιών καθώς τα βλήματα που χρησιμοποιούν είναι συνήθως από μόλυβδο και αν τύχει να τραυματίσουν τα ματάκια ενός παιδιού αυτό γίνεται με παρα πολύ μεγάλη ταχύτητα και με καταστροφικά αποτελέσματα στην περαιτέρω όραση του παιδιού από αυτό το μάτι. Απαγορεύεται λοιπόν η χρήση οποιουδήποτε αεροβόλου παιχνιδιού από παιδιά και φυσικά οι γονείς που χρησιμοποιούν τέτοιου είδους "παιχνίδια ενηλίκων" θα πρέπει να τα κλειδώνουν και να τα απομονώνουν από τη χρήση τους από τα παιδιά τους. Είναι φυσικά στην κρίση των γονιών αλλά και των κατασκευαστών ότι πολλά άλλα παιχνίδια που χρησιμοποιούν αντικείμενα αιχμηρά τα οποία μπορούν να εκτοξευθούν με υψηλή ταχύτητα, μπορούν να φέρουν σε κίνδυνο την υγεία των ματιών. Τέτοια μπορεί να είναι τόξα και βέλη, ή πιστολάκια που εκτοξεύουν βεντούζες κλπ. Ολα αυτά τα παιχνίδια αναλόγως βέβαια με την αιχμηρότητά τους μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο την όραση των παιδιών.

4η ερώτηση: Το παιδί μου έχει στραβισμό. Τα μάτια του, το ένα ή και τα δύο του μάτια, "ξεφεύγουν". Θα περάσει αυτό με τον καιρό;

Κάθε παιδάκι μόλις γίνει αντιληπτό ότι έχει οποιασδήποτε μορφής στραβισμό ή το μάτι του μπορεί να φεύγει, χρειάζεται έναν πάρα πολύ γρήγορο αλλά και πάρα πολύ σημαντικό οφθαλμολογικό έλεγχο είτε από τον παιδίατρο, είτε από τον οφθαλμίατρο. Ο λόγος είναι προφανής από ότι αναφέραμε παραπάνω γιατί πολύ συνηθισμένα ένα παιδάκι που αρχίζει την ανάπτυξη της αμβλυωπίας θα σχηματίσει και στραβισμό. Ετσι ο σχηματισμός στραβισμού ενός παιδιού είναι ένας κώδωνας κινδύνου για την υγεία των ματιών, τόσο όσον αφορά την αμβλυωπία, δηλαδή την για κάποιο λόγο μείωση της όρασης απ' το ένα μάτι όσο και σε εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις τον σχηματισμό κάποιου κακοήθους όγκου στο ένα από τα δύο μάτια. Λρα σε οποιαδήποτε στιγμή που οι γονείς αντιληφθούν τον σχηματισμό στραβισμού, αυτή είναι και η στιγμή που θα χρειαστεί ένας άμεσος οφθαλμολογικός έλεγχος.

5η ερώτηση: Στο παιδί μου το ένα από τα δύο βλέφαρα φαίνεται να είναι πιο "τεμπέλικο", στέκεται πιο χαμηλά από το άλλο. Είναι κάτι που θα καλυτερέψει;

Εδώ τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά από την προηγούμενη ερώτηση. Συνήθως η "πτώση" όπως λέγεται επιστημονικά, του βλεφάρου όταν είναι στο ένα από τα δύο μάτια και όταν αυτό δεν καλύπτει την κόρη του ματιού είναι κάτι που συνήθως περνάει με την πάροδο της ηλικίας ή καλυτερεύει σημαντικά. Πρέπει να σημειωθεί όμως ότι σε εξαιρετικές περιπτώσεις στις οποίες η πτώση προκαλεί το βλέφαρο να καλύπτει όλο το ματάκι του παιδιού με αποτέλεσμα να καλύπτει και την κόρη του ματιού δεν επιτρέπει στο παιδί αυτό να βλέπει τον έξω κόσμο έξω από αυτό το μάτι και μπορεί έμμεσα να προκαλέσει σημαντική βλάβη στο οπτικό σύστημα αυτού του παιδιού με το να του στερεί τα οπτικά ερεθίσματα που όπως αναφέραμε πριν μπορούν να σχηματίσουν πάρα πολύ δύσκολο επεισόδιο αμβλυωπίας.

Και τελευταία ερώτηση : το παιδί μου έχει μυωπία και είναι στο σχολείο. Πως μπορούμε να την εξαφανίσουμε;

Ζούμε όλοι μας σε μία εποχή στην οποία η διόρθωση της μυωπίας, της υπερμετρωπίας και του αστιγματισμού με laser γίνεται με τρομακτική επιτυχία. Ξέρουμε από τις στατιστικές των Η.Π.Α ότι φέτος πάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώπων θα διορθώσουν την μυωπία τους ή υπερμετρωπία τους ή αστιγματισμό με μια μικροεπέμβαση laser. Βέβαια τόσο στη χώρα μας όσο και στην Ευρωπαϊκή ένωση, όσο και στις Η.Π.Α αυτή είναι μια επέμβαση που γίνεται μόνο σε ηλικίες πάνω από 18 ετών και εφόσον η μυωπία, η υπερμετρωπία ή ο αστιγματισμός έχουν κριθεί από τον οφθαλμίατρο να είναι σε ένα σταθερό επίπεδο. Δεν υπάρχει κάποια μέθοδος σήμερα που να "διορθώνει" την μυωπία, υπερμετρωπία ή αστιγματισμό σε παιδιά προσχολικής ή σχολικής ηλικίας.

Δρ. Αναστασιος-Ιωάννης Κανελλόπουλος
Καθηγητής Οφθαλμολογίας Παν/μιου Νέας Υορκης

---

Διαβάστε επίσης:

• Επιστροφή στο σχολείο
• Συμβουλές για τα σχολικά ψώνια

---

Διαβάστε περισσότερα άρθρα...