Δυσλειτουργικές συντροφικές σχέσεις συχνά περιλαμβάνουν μορφές κακομεταχείρισης (λεκτικής, συναισθηματικής, σωματικής ή/και σεξουαλικής) από τον ένα σύντροφο προς τον άλλον. Η αυτό-εκτίμηση είναι ο βασικός παράγοντας που καθορίζει αν θα επιλέξουμε έναν σύντροφο που θα μας σέβεται ή αν θα συνεχίσουμε να παραμένουμε σε σχέση στην οποία τα όριά μας καταπατούνται. Παρότι η σωματική βία παρατηρείται συχνότερα από τον άνδρα προς τη γυναίκα, υπάρχουν και άλλες μορφές κακοποίησης, όπως λεκτική βία και οικονομική εκμετάλλευση, που ασκούνται από γυναίκες προς άνδρες. Η αυτοεκτίμηση είναι πολύ σημαντική και για τα δύο φύλα, ώστε να επιλέξουν ένα σύντροφο που τους αξίζει και να μην εγκλωβίζονται στο φαύλο κύκλο της υποτίμησης, αυτό-υποτίμησης, πεποίθησης έλλειψης (‘δεν μπορώ να φύγω, δε θα μπορέσω να βρω κανέναν άλλον’), περισσότερη κακοποίηση, μεγαλύτερη αδυναμία αντίδρασης.

Η σχέση με τον εαυτό μας είναι η πιο σημαντική ανθρώπινη σχέση που θα έχουμε ποτέ. Όλοι οι άλλοι είναι περαστικοί. Ο εαυτός μου είναι το μοναδικό άτομο με το οποίο περνούμε μαζί 24 ώρες την ημέρα, 365 μέρες το χρόνο, από τη στιγμή που θα γεννηθούμε μέχρι τη στιγμή που θα πεθάνουμε. Αν η σχέση αυτή χωλαίνει (με την ‘κασέτα’ στο μυαλό μας να επαναλαμβάνει αρνητικές δηλώσεις, όπως: ‘κανείς δε θα σε θέλει’, ‘χάλια τα έκανες’, ‘είσαι άχρηστος’ κλπ.), τότε, όχι μόνο θα επηρεαστούν αρνητικά όλοι οι τομείς στη ζωή μας, αλλά δεν θα μπορέσουμε να είμαστε ευτυχισμένοι, όσα κι αν μας δίνουν οι άλλοι. Το πρώτο συστατικό για την ευτυχία ΔΕΝ είναι η τέλεια συντροφική σχέση (όσα παραπλανητικά μηνύματα κι αν μας βομβαρδίζουν), αλλά μια υγιής σχέση με τον εαυτό. Αν δεν καταφέρουμε να έχουμε γαλήνια αυτό-αποδοχή, χωρίς όρους, τότε, ακόμη και αν καταφέρουμε να εγκαταλείψουμε μια κακοποιητική σχέση, πολύ σύντομα θα αναπαράγουμε μια άλλη αντίστοιχη. Οι άλλοι θα αντικατοπτρίσουν σε εμάς την αξία που εμείς δίνουμε στον εαυτό μας.

Τα καλά νέα είναι ότι η αυτοεκτίμηση μπορεί να δημιουργηθεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Δεν έχει σημασία αν η παιδική μας ηλικία ήταν τραυματική. Δεν έχει σημασία αν δεν μας την έχει διδάξει κανείς άλλος. Την αυτοεκτίμηση μπορούμε να τη δουλέψουμε μόνοι μας. Ο εαυτός μας θέλει δουλειά. Όμως αυτή είναι μια πολύ ωραία κι ευχάριστη δουλειά και δε χρειάζεται να εξαρτούμαστε από κανέναν για να την πετύχουμε. Η αυτοεκτίμηση είναι σαν το body-building. Όσο εξασκούμαστε καθημερινά, τόσο είμαστε σε καλή φυσική φόρμα. Όσο την αφήνουμε, τόσο κι εκείνη μας αφήνει.Ποια είναι λοιπόν τα βασικά σημεία που θα πρέπει να προσέξουμε λοιπόν, ιδιαίτερα όταν η αυτοεκτίμησή μας βάλλεται στα πλαίσια μιας κακοποιητικής σχέσης; Οι παρακάτω ιδέες, δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη θεραπεία από τον ειδικό ψυχικής υγείας, όπου και εάν αυτή χρειάζεται. Μπορούν όμως να βοηθήσουν να αποκτήσουμε σημαντικά εργαλεία, που θα μας ενδυναμώσουν.

Το πρώτο και κυριότερο είναι ο θρυμματισμός της άρνησης. Όταν βρισκόμαστε μέσα στην σχέση, συχνά διαστρεβλώνεται η δική μας αντίληψη της πραγματικότητας, ώστε συμπεριφορές που θα κρίναμε σε τρίτους ως απαράδεκτες, τις αποδεχόμαστε από τον σύντροφο. Κάποιες γυναίκες για παράδειγμα, φτάνουν να πιστεύουν ότι «μερικές μελανιές δεν είναι και τίποτα σπουδαίο, προκειμένου να σώσεις το σπίτι σου…», ενώ άνδρες δικαιολογούν την οικονομική αρπακτικότητα της συντρόφου ως «έτσι είναι οι γυναίκες, θέλουν να τις περιποιείσαι». Όταν έχουμε χαμηλή αυτό-εκτίμηση εξιδανικεύουμε το σύντροφο, θεωρώντας τον ως είδωλο, ανώτερο από εμάς. Νομίζουμε ότι έχει καταπληκτικό δυναμικό και υιοθετούμε συχνά τις απόψεις του σχετικά με αδικαιολόγητες συμπεριφορές. Με τον καιρό αναπτύσσεται ανοχή και στις πιο απαξιωτικές συμπεριφορές, θεωρώντας τις φυσιολογικές.

Αν θέλουμε να ενδυναμώσουμε τον εαυτό μας, θα πρέπει να σταματήσουμε την άρνηση, να σταματήσουμε να ελπίζουμε ότι η συγκεκριμένη σχέση θα αλλάξει στο μέλλον και να πιστέψουμε στη δική μας διαίσθηση. Πολλές φορές ο φόβος να δούμε την αλήθεια για τη σχέση μας κάνει να θολώνουμε την αντίληψή μας, ή να σωπαίνουμε την εσωτερική μας φωνή, που συνεχώς μας λέει: «Αυτό δεν είναι σωστό, δε σου φέρεται καλά». Αν μάλιστα, οι κοινωνικές επιταγές ορίζουν ότι «πρέπει να μείνεις στο σπίτι σου», ή ότι «η γυναίκα είναι αυτή που κρατά το σπίτι», τότε είναι πολύ πιθανότερο την εσωτερική αυτή φωνή να την αποσιωπήσουμε τελείως. Όμως είναι εξαιρετικά σημαντικό να ανακτήσουμε εμπιστοσύνη στη διαίσθησή μας, στη δική μας κρίση, στο δικό μας ένστικτο. Κανείς, όσο ειδικός ή αναγνωρισμένος και αν είναι (ακόμη κι αν είναι η μαμά μας!), δεν γνωρίζει τι είναι καλύτερο για εμάς. Θα πρέπει να έχουμε αρκετή εμπιστοσύνη στον εαυτό μας, ώστε να βρούμε το σύντομο δρόμο για τη δική μας αλήθεια. Μια μικρή άσκηση για να επανασυνδεθούμε με τη διαίσθησή μας είναι η εξής: Γράψτε τρία ερωτήματα για τη ζωή σας τώρα. Κλείστε τα μάτια, και ρωτήστε το ένστικτό σας. «Αν ήξερα την αληθινή απάντηση σε αυτήν ερώτηση, ποια θα ήταν;». Γράψτε την αμέσως χωρίς να τη λογοκρίνετε. Δε χρειάζεται να την υλοποιήσετε άμεσα. Απλά γράψτε το. Αφήστε το να υπάρχει και με τον καιρό θα καταλάβετε, αν αυτή ήταν η αληθινή απάντηση, γιατί αν είναι, θα επιμείνει.

Δεν μπορούμε να αλλάξουμε τους άλλους ανθρώπους. Ο μόνος που χρειάζεται να αλλάξουμε (κι ευτυχώς ο μόνος που μπορούμε να αλλάξουμε) είναι ο εαυτός μας. Αλλάζουμε τον εαυτό μας, καλλιεργώντας την αυτο-εκτίμηση και τότε αλλάζει η ζωή μας, ανεξάρτητα από τον οποιοδήποτε σύντροφο. Τότε, δεν μας έλκει πια ένας σύντροφος που δε μας σέβεται και μας είναι πολύ πιο εύκολο να φύγουμε. Αντί λοιπόν να αναλωνόμαστε σε ατελείωτες συζητήσεις με τρίτους για αυτά που κάνει ή δεν κάνει εκείνος/η, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ενέργειά μας για να χτίσουμε τη δική μας δύναμη.

Απαραίτητο σε αυτήν την προσπάθεια είναι η αποφυγή κάθε αρνητικού χαρακτηρισμού προς το άτομό μας, τύπου: «Είμαι...+ αρνητικό κοσμητικό επίθετο», «Δεν αξίζω», «Οι άλλοι είναι καλύτεροι από μένα», «Τίποτα δεν έχω καταφέρει» κλπ. Η κριτική σχολιάζει τις πράξεις κι όχι το άτομο. Αλλά κι εκεί μην το παρακάνουμε. Αντέχουμε την κριτική μέχρι ένα λάθος την ημέρα. Δε χρειάζεται παραπάνω. Μαθαίνουμε από αυτό και προχωρούμε μπροστά. Οφείλουμε να απενοχοποιηθούμε όσο το δυνατόν περισσότερο, είτε από τις κατηγορίες του συντρόφου, είτε από την γενικευμένη αυτό-κατηγορία.

Αντίθετα, έχουμε όλοι ανάγκη από συνεχή ενίσχυση με θετικές δηλώσεις. Βοηθά να επαναλαμβάνουμε στον εαυτό μας, όσο πιο συχνά γίνεται, θετικές δηλώσεις, που έχουμε ανάγκη να ακούσουμε, όπως: «Μου αξίζει να με σέβονται», «Μου αξίζει να με αγαπούν», «Είμαι ικανός, μπορώ να τα καταφέρω», μέχρις ότου να το πιστέψουμε. Να πιστέψουμε πραγματικά ότι αξίζουμε κάτι καλύτερο. Να πιστέψουμε ότι δε χρειάζεται να θυσιαστούμε για να κερδίσουμε μια αξιοπρεπή ζωή, για να κερδίσουμε αγάπη. Κάποιες φορές, κάποια πράγματα στη ζωή δεν πηγαίνουν όπως θα θέλαμε. Δε χρειάζεται να φταίει κάποιος για αυτό, ούτε ο εαυτός μας. Ας ξεπεράσουμε την ιδέα της ‘αποτυχίας’. Ποιος ορίζει την αποτυχία και με ποια κριτήρια; Υπάρχουν λανθασμένες επιλογές, αλλά ακόμη και από αυτές μαθαίνουμε, άρα έχουν εκπληρώσει το σκοπό τους. Η ζωή δεν φτιάχτηκε για να είναι αψεγάδιαστη. Ο προορισμός είναι το ίδιο το ταξίδι για την Ιθάκη. Κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε και αυτό είναι αρκετά καλό. Εδώ είμαστε για να μάθουμε, όχι για να αποδείξουμε κάτι σε κάποιον. Όσα λάθη κι αν έχουν γίνει, δεν είναι ποτέ αργά, να ξεκινούμε ξανά και ξανά, γιατί κάθε μέρα είναι μια νέα αρχή. Ο αυτό-έπαινος, μέσα από σιωπηρές συνεχείς θετικές δηλώσεις είναι ο πιο χρήσιμος μόνιμος σύντροφος. Όλοι έχουμε άπειρα καλά πράγματα μέσα μας, αλλά δεν τα βλέπουμε κι έτσι δεν βγαίνουν στην επιφάνεια, δεν εκφράζονται. Τα λάθη δεν μπορούν να μειώσουν, ούτε να εξαφανίζουν τα καλά πράματα που έχουμε. Μια άσκηση επαίνου, που είναι σημαντικό να εφαρμόζουμε καθημερινά είναι να γράψουμε 5 θετικά πράγματα στο χαρακτήρα μας ή 5 θετικά πράγματα που κάναμε μέσα στην ημέρα, όσο μικρά κι αν είναι. Όπως το σώμα έχει ανάγκη την καθημερινή τροφή για να επιβιώσει, έτσι και η ψυχή έχει ανάγκη από την καθημερινή ψυχική τροφή του επαίνου και της επιβράβευσης για να ευημερήσει.

Προσπαθούμε να αντισταθούμε στις ισχυρές πιέσεις της ελληνικής κουλτούρας που θεωρεί επιβεβλημένη την ‘αποκατάσταση’, ειδικά στις γυναίκες. Πολλοί άνθρωποι παραμένουν σε σχέσεις που δεν τους αξίζουν, μόνο και μόνο για να καθησυχάσουν το οικογενειακό περιβάλλον ότι είναι ‘όπως ο μέσος όρος’. Όμως έτσι δεν τιμούν τον εαυτό τους. Συγγενείς και γείτονες, οι οποίοι επίσης έχουν συμβιβαστεί με ακατάλληλες σχέσεις, απειλούνται όταν βλέπουν ότι κάποιος δεν ακολουθεί το παράδειγμά τους κι εύκολα κριτικάρουν. Δεν χρωστάμε τη ζωή μας σε κανέναν. Η πρωταρχική μας ευθύνη είναι να είμαστε αληθινοί με τον εαυτό μας.

Η παντελώς ανιδιοτελής αγάπη είναι δύσκολο να επιτευχθεί στις συντροφικές σχέσεις. Προσπαθούμε να επιλέξουμε σύντροφο, ο οποίος θα νοιαζόταν όσο δυνατόν περισσότερο για εμάς, ακόμη κι αν θεωρητικά δεν μπορούσαμε να του προσφέρουμε ανταλλάγματα (χρήματα, φροντίδα, σεξ, κοινωνική καταξίωση κλπ.). Τη σημερινή εποχή, αρκετοί άνδρες που βρίσκονται ξαφνικά στην ανεργία, είτε το αποκρύπτουν από τις συζύγους τους, είτε εγκαταλείπονται από εκείνες. Τι μας λέει αυτό για την ανιδιοτέλεια στις σχέσεις μας; Αν παρατηρούμε τον εαυτό μας να προσφέρει όλο και περισσότερα (χρήματα, υλικά αγαθά, περιποίηση κλπ), μήπως κι ο σύντροφος μας αγαπήσει περισσότερο, η ανταποδοτική ‘αγάπη’ του/της τελικά θα πάει σε αυτό που κάνουμε, κι όχι σε αυτό που είμαστε, οπότε θα νιώσουμε και πάλι άδειοι. Είναι ένας αδιέξοδος κύκλος, που συνήθως με το χρόνο χειροτερεύει, σε σημείο οι σύντροφοι να προσβάλλουν ο ένας τον άλλον. Η μόνη λύση είναι η αγάπη του εαυτού, είτε μένουμε στη σχέση, είτε όχι. Η σχέση με τον εαυτό μας είναι η πρώτη, στην οποία αξίζει να επενδύσουμε. Τότε μόνο μπορούμε να δώσουμε και να δεχτούμε ειλικρινή αγάπη από τους άλλους.

Ας θυμηθούμε ότι έχουμε δικαίωμα στα όνειρα μας. Τα όνειρά μας, μπορούν να περιλαμβάνουν μια ευτυχισμένη σχέση, αλλά δεν μπορούμε να απαιτούμε η αγάπη να έρθει από συγκεκριμένα πρόσωπα, καθώς έτσι παρεμβαίνουμε στην δική τους ελευθερία επιλογής. Πολλές φορές μια δυσλειτουργική σχέση, μας απομυζεί τόση ενέργεια, ώστε αποδιοργανωνόμαστε σε άλλα επίπεδα της ζωής μας, επαγγελματικά, φιλίες, χόμπι κλπ. Φροντίζουμε τον εαυτό μας και αναζητούμε ενεργά να ασχολούμαστε με τα πράγματα εκείνα που μας κάνουν να νιώθουμε καλά. Η αυτό-εκτίμηση αυξάνεται όταν κάνουμε χρήσιμα πράγματα. Η αυτό-φροντίδα είναι βασική προτεραιότητα σε αυτό. Όταν φροντίζουμε τον εαυτό μας, τότε θέλουν και οι άλλοι να μας φροντίσουν περισσότερο.

Όταν συνηθίζουμε σε μια δυσλειτουργική σχέση, για να μειωθεί η ένταση του ψυχικού πόνου, συχνά απορρίπτουμε τα συναισθήματά μας. Δεν είναι ασυνήθιστο να αποκοβόμαστε τόσο από τα συναισθήματά μας, ώστε δεν τα αναγνωρίζουμε καν. Αυτό είναι ιδιαίτερα ενεργοβόρο. Καθώς τα συναισθήματα δεν μπορούν να αποκοπούν επιλεκτικά, αποσβένεται και η ικανότητα εκείνη για να βιώσει κανείς τις μικρές καθημερινές χαρές. Τα συναισθήματά μας είναι εκείνα που μας δίνουν πλούτο και χρώμα στη ζωή, το κρύψιμό τους αφήνει ένα δυσεπίλυτο κενό, που συχνά προσπαθούμε να καλύψουμε με εθισμούς, ή με μεγαλύτερη εξάρτηση από την ίδια τη σχέση. Το συναίσθημα είναι ενέργεια που χρειάζεται: α) αναγνώριση (π.χ. τώρα νιώθω ανησυχία, στρες, μοναξιά, θυμό κλπ. β) αποδοχή (είναι ΟΚ που νιώθω ανησυχία, στρες, μοναξιά, θυμό κλπ. δεν είναι αποτυχία ούτε ντροπή, γιατί πολλές φορές νιώθουμε άσχημα και μετά νιώθουμε ακόμη πιο άσχημα που νιώθουμε άσχημα!) γ) να το εκφράσουμε με κατάλληλο τρόπο (είτε γράφοντας ημερολόγιο, είτε μιλώντας με κάποιον που εμπιστευόμαστε, είτε το θυμό με αθλητισμό για εκτόνωση). Είναι χρήσιμο τουλάχιστον 3 φορές την ημέρα να σταματούμε και να ρωτούμε τον εαυτό μας πώς νιώθουμε.

Η δοτικότητα μας κάνει να νιώθουμε πλούσιοι και δυνατοί, γιατί νιώθουμε άνθρωποι. Παρότι σε μια ακατάλληλη σχέση «δίνουμε» υπερβολικά πολλά πράγματα, ώστε να κάνουμε τη σχέση να λειτουργήσει, οι σχέσεις δε λειτουργούν υπολογιστικά ή με πίεση. Σε μια σωστή σχέση, παρά τα προβλήματα, η σχέση μπορεί και ρέει. Στην πραγματικότητα, μας απορροφά πολλή ενέργεια, ώστε να μη μπορούμε να είμαστε δοτικοί σε άλλους ανθρώπους γύρω μας, που έχουν ανάγκη, ακόμη και στα παιδιά μας. Όλοι μας μπορούμε να σκεφτούμε παραδείγματα φίλων, στους οποίους δεν μπορούμε να βασιστούμε, δεν είναι εκεί, γιατί πολύ απλά βρίσκονται σε μια ακόμη κρίση στα ερωτικά τους. Η δοτικότητα όμως μας επανασυνδέει με τη ροή της καλοσύνης, ξαναθυμόμαστε ποιος είναι ο σωστός, ανθρώπινος τρόπος να φερόμαστε μεταξύ μας. Μπορούμε να είμαστε δοτικοί προς τους άλλους, έστω κι αν είναι μέσα από ένα χαμόγελο ή μια καλή ευχή. Και να θυμόμαστε να είμαστε δοτικοί και με τον εαυτό μας.

Εμβολιασμός στην απόρριψη. Θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε το βαθύτερο φόβο εγκατάλειψης, που για πολλούς ανθρώπους, ανάλογα με τα βιώματά τους, είναι πολύ έντονος. Σε αυτήν την περίπτωση, μπορεί να παραπονιόμαστε διαρκώς για το σύντροφο, να απειλούμε ότι θα φύγουμε, αλλά ποτέ να μη το κάνουμε. Ίσως όμως ο εαυτός μας να μην είναι και τόσο άσχημη παρέα τελικά. Ίσως να μη γυρίσει να μας δαγκώσει, αν μείνουμε μόνοι μαζί του. Ακόμη και στα πιο αγαπημένα ζευγάρια, κάποιος θα πεθάνει πρώτος. Τον εαυτό μας θα χρειαστεί να τον αντιμετωπίσουμε ούτως ή άλλως. Ίσως να μην και τόσο τρομερό, όσο νομίζουμε. Μπορεί μάλιστα να ανακαλύψουμε ότι περνάμε καλά μαζί του.

Πρεκατέ Βικτωρία
Ψυχολόγος-Συγγραφέας
www.brightplanet.blogspot.com