Οι φυτοχημικές ουσίες αποτελούν ουσιαστικά χημικές ενώσεις (χρωστικές και άλλες) οι οποίες απαντώνται με φυσικό τρόπο στα φυτικά τρόφιμα. Το διατροφικό τους ενδιαφέρον έγκειται στο γεγονός πως μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση του κινδύνου χρόνιων ασθενειών όπως ο καρκίνος, οι καρδιοπάθειες, ο σακχαρώδης διαβήτης, η νόσος Alzheimer, ο καταρράκτης του ματιού ή η λειτουργική φθορά λόγω της ηλικίας.

Μέχρι στιγμής έχουν αναγνωρισθεί περίπου 5000 φυτοχημικές ενώσεις, αλλά οι ερευνητές εκτιμούν πως υπάρχουν εκατοντάδες ακόμα να ανακαλυφθούν. Ένα τρόφιμο μπορεί να περιέχει εκατοντάδες φυτοχημικές ενώσεις. Ο βασικός τους ρόλος είναι να προστατεύουν το ίδιο το φυτό από διάφορους κινδύνους όπως μικρόβια ή ζιζάνια. Παρ’ όλ’ αυτά, οι ουσίες αυτές δε θεωρούνται θρεπτικά συστατικά, δηλαδή ουσίες απαραίτητες για τη διατήρηση της ζωής. Έτσι, ενώ η πλήρης έλλειψη σιδήρου ή βιταμίνης C αποτελούν καταστάσεις ασύμβατες με τη ζωή, η έλλειψη λουτεΐνης ή αλυλικών θειούχων ενώσεων δεν είναι θανατηφόρος.

Τα φρούτα και τα λαχανικά περιέχουν ποικίλες ποσότητες φυτοχημικών ενώσεων που φαίνεται πως λειτουργούν και συνεργάζονται μεταξύ τους με αυτό τον μοναδικό τρόπο μόνο όταν βρίσκονται στην ξεχωριστή χημική δομή του κάθε τροφίμου και όχι απομονωμένες με τη μορφή των συμπληρωμάτων διατροφής. Τα τελευταία είτε δεν περιέχουν καθόλου τέτοιες ενώσεις ή δεν τις περιέχουν στη βέλτιστη αναλογία ώστε να επιτυγχάνεται η προαναφερθείσα ευεργετική δράση.

Δεν είναι όμως μόνο τα φρούτα και τα λαχανικά που περιέχουν τέτοιες ουσίες. Φυτοχημικές ενώσεις περιέχουν τα δημητριακά ολικής άλεσης, το σκόρδο, το κρεμμύδι, η σόγια, το πράσινο και μαύρο τσάι ακόμα και ο καφές.
Οι κύριες κατηγορίες των φυτοχημικών ουσιών μπορούν να συνοψιστούν στις παρακάτω:

1. Τα καροτενοειδή

Το βήτα-καροτένιο αποτελεί τον κύριο εκπρόσωπό τους και ταυτόχρονα μια χημική ένωση που σταθεροποιεί τις επιβλαβείς ελεύθερες ρίζες και προλαμβάνει με αυτόν τον τρόπο την καταστροφή κυττάρων και ιστών. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν επίσης το άλφα-καροτένιο, η λουτεΐνη (δράση στην καλή υγεία των ματιών), η ζεαξανθίνη (δράση στην καλή υγεία των ματιών) και το λυκοπένιο (αντικαρκινική δράση).

2. Τα φλαβονοειδή με έντονη αντιοξειδωτική δράση

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ουσίες όπως οι α) φλαβονόλες, β) οι φλαβόνες π.χ. η ρεσβερατρόλη και η κουερσιτίνη που εντοπίζεται στο κόκκινο κρασί, τα βατόμουρα, τα κόκκινα σταφύλια, τα γκρέιπ φρουτ, τα κρεμμύδια, τα μήλα και το μαύρο τσάι. Ταυτόχρονα εντοπίζεται, σε μικρότερες ποσότητες, στα φυλλώδη πράσινα λαχανικά και τα φασόλια. Στα φλαβονοειδή ανήκουν επιπρόσθετα γ) οι κατεχίνες του τσαγιού με κύριους εκπρόσωπούς τους το γαλλικό άλας της επιγαλοκατεχίνης και δ) οι ανθοκυανιδίνες των κράνμπερις (μικρά κόκκινα φρούτα που προσομοιάζουν με τα δικά μας μύρτιλα και ευδοκιμούν κυρίως στη βόρεια Ευρώπη και βόρεια Αμερική).

3. Τα φαινολικά οξέα όπως το κηκιδικό οξύ, το φερουλικό οξύ, το καφεϊκό οξύ, η κουρκουμίνη κ.α. Οι ενώσεις αυτές παρουσιάζουν παρόμοια δράση με τα φλαβονοειδή και απαντώνται στους σπόρους του καφέ, τα μήλα, τα σταφύλια, τα πορτοκάλια, τις φράουλες κ.α.

4. Τα φυτοοιστρογόνα όπως η γενιστεΐνη, η διαδζεΐνη και οι λινάνες. Τα τρόφιμα (σόγια, τόφου, δημητριακά ολικής άλεσης) που είναι πλούσια σε αυτές τις ουσίες παρουσιάζουν καρδιοπροστατευτική και αντικαρκινική δράση (καρκίνος μαστού, προστάτη).

5. Θειϊκές ενώσεις όπως ινδόλες, ισοθειοκυανάτες και αλυλικές θειούχες ενώσεις που απαντώνται στο σκόρδο, το κρεμμύδι και το μπρόκολο.
Η έρευνα έχει ανιχνεύσει επιπρόσθετες δράσεις αυτών των ουσιών όπως:

Α) μείωση της φλεγμονής σε καταστάσεις όπως η αρθρίτιδα, τα καρδιαγγειακά και η νόσος Alzheimer
Β) ενίσχυση δραστηριότητας συγκεκριμένων ενζύμων που αποτοξινώνουν τον οργανισμό από τις καρκινογόνες ουσίες
Γ) επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης των καρκινικών κυττάρων αλλά και οδηγώντας τα καρκινικά κύτταρα στην απόπτωση (κυτταρικός θάνατος)
Δ) μείωση των επιπέδων λιπιδίων, της αρτηριακής πίεσης και της τάσης δημιουργίας θρόμβων στο αίμα

Οι ευεργετικές δράσεις των φυτοχημικών ενώσεων έχουν υποστηριχθεί από δεδομένα μεγάλων επιδημιολογικών ερευνών οι οποίες δε μπορούσαν να αποδώσουν τη μείωση του κινδύνου για μια χρόνια ασθένεια μόνο στη διαφορά των μακροθρεπτικών (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λιπίδια) και μικροθρεπτικών (βιταμίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία) συστατικών που προέκυπτε από την υψηλή κατανάλωση φυτικών τροφίμων.

Επειδή ακριβώς η έρευνα στο πεδίο αυτό βρίσκεται σε εμβρυικό στάδιο, καλό θα ήταν ο καταναλωτής να προσπαθεί να προσλαμβάνει μια ποικιλία φυτοχημικών ενώσεων μέσα από τα προαναφερόμενα τρόφιμα και πάντα μέσα στο πλαίσιο μια υγιεινής και ισορροπημένης μεσογειακής διατροφής.

Παπαμίκος Βασίλης
Νοσοκομειακός Διαιτολόγος,M.Med.Sci, MSc

---

Διαβάστε περισσότερα άρθρα...