Η σωστή και ισορροπημένη, όπως συνηθίζουμε να λέμε, διατροφή παίζει πολύ καθοριστικό και ρυθμιστικό ρόλο στην αποτελεσματική λειτουργία όλων σχεδόν των οργάνων και συστημάτων του ανθρώπινου σώματος, μεταξύ των οποίων τα μάτια και η όραση.

Υπάρχουν πολλά τρόφιμα, αλλά και μεμονωμένα διατροφικά συστατικά, τα οποία έχουν σχετιστεί με την καλή λειτουργία της όρασης, αλλά και με την υγεία των ματιών, όπως με τη σχετιζόμενη με την ηλικία εκφυλισμό της ωχράς κηλίδας-(AMD) και ο καταρράκτης. Την ίδια στιγμή η έλλειψη συγκεκριμένων θρεπτικών συστατικών από το καθημερινό διαιτολόγιο έχει φανεί ότι μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη λειτουργία της όρασης. Σύμφωνα με στοιχεία από το EUFIC (European Food Information Council) στην ΕΕ, περίπου 760 ανά 100.000 ανθρώπους έχουν διαταραγμένη όραση. Οι δύο σημαντικότερες αιτίες οπτικής βλάβης στις δυτικές χώρες είναι ο καταρράκτης και η σχετική με την ηλικία εκφύλιση της ωχράς κηλίδας (AMD). Και οι δύο καταστάσεις συνδέονται με τον διαβήτη, την παχυσαρκία και τη γήρανση.

Σωματικό βάρος και μάτια

O καταρράκτης, το γλαύκωμα, η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, η ξηροφθαλμία, οι εκφυλιστικές αλλοιώσεις του αμφιβληστροειδούς (π.χ. η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας) αποτελούν διάφορες παθολογικές καταστάσεις που σχετίζονται με τα μάτια και την όραση και οι οποίες εμφανίζονται συχνά σε συνδυασμό με μεταβολικές παθήσεις, όπως είναι η παχυσαρκία, ο σακχαρώδης διαβήτης και η υπέρταση. Εμφανίζονατι δηλαδή σε νόσους και παθολογικές καταστάσεις που σχετίζονται με το μεταβολισμό και την επίπτωση της διατροφής ποσοτικά και ποιτικά σε αυτόν. Έτσι, η τήρηση ενός διαιτολογίου που συμβάλει στη ρύθμιση των μεταβολικών παραμέτρων (τιμές γλυκόζης, πίεσης) σε συνδυασμό κυρίως όμως με την κατάκτηση και τη διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους μπορεί να παίξει ένα έμμεσο ρόλο στην καλύτερη υγεία των ματιών μας.

Παράλληλα όμως με την έμμεση επίπτωση του φυσιολογικού ή μη βάρους και της υψηλής πρόσληψης θερμίδων υπάρχουν τα παρακάτω θρεπτικά συστατικά της διατροφής που μπορούν να επηρεάσουν άμεσα την υγεία των ματιών.

Βιταμίνη Α

Η βιταμίνη Α, είτε ως ρετινόλη ή προ-βιταμίνη-Α (β-καροτένιο), είναι όπως λέμε η βιταμίνη της όρασης. Οι δράσεις της είναι ποικίλες και περιλαμβάνουν π.χ. το σχηματισμό της φωτοευαίσθητης ουσίας του οφθαλμού που ονομάζεται ροδοψίνη (ή αλλιώς της οπτικής πορφύρας, μιας χρωστικής των οφθαλμών που εμπλέκεται στη νυχτερινή όραση). Αποτελεί το σημαντικότερο μικροθρεπτικό συστατικό της διατροφής για τα μάτια μας, αφού η ανεπάρκεια της οδηγεί από διαταραχή της όρασης και ξηροφθαλμία (από έλλειψη της στα βρέφη και στα παιδιά όπου τα μάτια γίνονται πολύ ευαίσθητα στο φως, ενώ περιορίζεται ή η έκκριση δακρύων), σε εκφυλιστικές καταστάσεις όπως η εξέλκωση του κερατοειδούς ή κερατομαλακία, νυκταλωπία (κακή προσαρμογή στο σκοτάδι), μέχρι και σε σοβαρότερες καταστάσεις όπως είναι η μη αναστρέψιμη τύφλωση. Αντίθετα, όντας λιποδιαλυτή βιταμίνη έχει τοξικές επιδράσεις όταν έχουμε υπερβολική πρόσληψη της. Ένα από τα συμπτώματα της τοξικότητας αυτής είναι η διπλωπία, δηλαδή η τάση του ματιού να βλέπει τα αντικείμενα διπλά.

Στη διατροφή μας τη βιταμίνη Α την λαμβάνουμε από το ψάρι, τα ιχθυέλαια, το συκώτι, το γάλα, τον κρόκο αβγού, τα σκουροπράσινα φυλλώδη λαχανικά (σπανάκι, μπρόκολο), τα φρούτα και τα λαχανικά με έντονα χρώματα λόγω των καροτενοειδών (π.χ. βερίκοκο, ροδάκινα, μάνγκο, εσπεριδοειδή, καθώς και χρωματιστές πιπεριές, καρότο, όπως και η γλυκοπατάτα.

Αντιοξειδωτικές ουσίες

Για την υγεία των ματιών σημαντικό ρόλο παίζει και μια κατηγορία θρεπτικών συστατικών που ονομάζουμε αντιοξειδωτικά. Η διαδικασία της γήρανσης, διάφορες φλεγμονές, το τσιγάρο και η ακτινοβολία του ήλιου αποτελούν πηγή ελευθέρων ριζών και απαιτούν τη διατροφική πρόσληψη των οξειδωτικών παραγόντων.
Έτσι, η συστηματική λήψη αντιοξειδωτικών, βιταμινών, ιχνοστοιχείων και μετάλλων (β-καροτένιο, ασκορβικό οξύ- βιταμίνη C, το λυκοπένιο, η λουτεΐνη και η ζεαξανθίνη), κυρίως μέσα από τη διατροφή είτε σε ειδικές ομάδες και περιπτώσεις με τη μορφή συμπληρωμάτων διατροφής φαίνεται να είναι μια σωστή πρόληψη αλλά και μέσο θεραπείας παθήσεων των ματιών, σχετιζόμενων κυρίως και με την ηλικία, όπως ο καταρράκτης.
Οι μελέτες για τις δράσεις των αντιοξειδωτικών έχουν δείξει ότι οι υψηλότερες προσλήψεις βιταμινών C και E, αλλά και της λουτεΐνης και της ζεαξανθίνης, οι οποίες βρίσκονται σε υψηλές συγκεντρώσεις στον αμφιβληστροειδή, μπορούν να αποτρέψουν ή να καθυστερήσουν την ανάπτυξη κάποιων ειδών καταρράκτη και εκφύλισης της ωχράς κηλίδας.

Τις αντιοξειδωτικές αυτές ουσίες θα τις πάρουμε από φρούτα και λαχανικά κυρίως όπως τα καρότα και τα πορτοκαλοκίτρινα φρούτα (μύρτιλα, μούρα, κόκκινα σταφύλια), τα εσπεριδοειδεί, τη τομάτα (λυκοπένιο), ενώ τη ζεαξανθίνη και τη λουτεΐνηαπό τρόφιμα όπως ο αραβόσιτος (καλαμπόκι), τις κίτρινες πιπεριές, το σπανάκι και τον κρόκο του αβγού. Ασφαλώς επίσης δεν θα πρέπει να ξεχνούμε πως η βασικότερη πηγή της αντιοξειδωτικ΄ς βιταμίνης Ε είναι το ελαιόλαδο.

Μελέτες από ερευνητές του κέντρου για την όραση και τα προβλήματα του αγγειακού συστήματος, του Πανεπιστημίου Queen, αλλά και του Johns Hopkins University School of Medicine Johns Hopkins University School of Medicine παλιότερα, που πραγματοποιήθηκε σε ασθενείς κυρίως μέσης ηλικίας με εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, έδειξε ότι οι υψηλές δόσεις των αντιοξειδωτικών αυτών ουσιών μπορούν να δράσουν ιδιαίτερα προστατευτικά, επιβραδύνοντας την εξέλιξη της εκφυλιστικής αυτής νόσου του ματιού.

ω3 λιπαρά οξέα

Όλοι γνωρίζουμε τη σχέση των ωμέγα 3 λιπαρών, που ανήκουν στα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου, με τα λιπίδια του αίματος (τριγλυκερίδια και χοληστερόλη) και την προστατευτική τους δράση για την καρδιά. Φαίνεται όμως ότι παίζουν επίσης προστατευτικό ρόλο και για τα μάτια και την όραση, αφού π.χ. ένα από αυτά και συγκεκριμένα το δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA) αποτελεί βασικό συστατικό στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του οφθαλμού, ενώ επίσης παίζει ρόλο στην κυτταρική διαφοροποίηση, στην ανάπτυξη νευρικών ιστών και στη δημιουργία των νευρικών συνάψεων του αμφιβληστροειδούς.

Έτσι, η κατανάλωση λιπαρών ψαριών πλούσιων σε ω3 λιπαρά οξέα όπως είναι η σαρδέλα, η τσιπούα, ο σολομός, ο τόνος, η πέστροφα, η ρέγγα, το σκουμπρί, παίζει σημαντικό ρόλο στη μείωση της εκφύλισης της ωχράς κηλίδας. Επίσης, μελέτη περίπου 38.000 γυναικών και των διατροφικών συνηθειών τους επί δέκα χρόνια, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό "Archives of Ophthalmology", έδειξε ότι η κατανάλωση των ψαριών αυτών, μειώνει μέχρι 42% τον κίνδυνο απώλειας όρασης στις ηλικιωμένες γυναίκες, σε σχέση με όσες τρώνε λιγότερο από μια φορά ψάρι την εβδομάδα.

Εκτός από τα λιπαρά ψάρια και τα αντίστοιχα ιχθυέλαια, τα ωμέγα 3 μπορούμε να τα πάρουμε ακόμα από τα καρύδια, το λιναρόσπορο, τα σαλιγκάρια και ορισμένα λαχανικά που βρίσκουμε και στην ελληνική χλωρίδα π.χ. στην Κρήτη όπως η αντράκλα (γλιστρίδα).

Βιταμίνες συμπλέγματος Β & φυλλικό οξύ

Εκτός από τις βιταμίνες ACE, προστατευτικό ρόλο μέσα από τη διατροφή μας μπορούν να παίξουν και κάποιες βιταμίνες του συμπλέγματος Β (που αποτελούν τις βιταμίνες του νευρικού συστήματος), όπως είναι το φυλλικό οξύ, ενώ η μειωμένη πρόσληψη τους μπορεί να οδηγήσει σε οπτική νευροπάθεια. Τις βιταμίνες αυτ΄ς μπορούμε να τις βρούμε στα πράσινα φυλλώδη λαχανικά όπως το μπρόκολο και τα λαχανάκια Βρυξελλών, σε φρούτα, στο συκώτι, στο ψάρι, στο κρέας, τα δημητριακά ολικής άλεσης, κάποιους ξηρούς καρπούς, στα αβγά και στα γαλακτοκομικά προϊόντα.

Βιταμίνη D

Η βιταμίνη D, που παίρνουμε κυρίως από τα γαλακτομικά, το αβγό, το βούτυρο, οι μαργαρίνες, τα ψάρια, αλλά και την απευθείας έκθεση μας στην ηλικιακή ακτινοβολία, σχετίζεται επίσης με την όραση. Έλλειψη της βιταμίνης D ή καλσιτριόλης σχετίζεται με ανωμαλίες της όρασης.

ΧΑΡΗΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΟΠΟΥΛΟΣ MMedSci.SRD
Κλινικός διαιτολόγος-βιολόγος, επιστημονικός υπεύθυνος «Κέντρου Διατροφικής Αγωγής» Aμπελοκήπων
www.dimosthenopoulos.gr