Πρόσφατες εξελίξεις στην τεχνολογία ανίχνευσης ακόμα και ελάχιστων καρκινικών κυττάρων στο περιφερειακό αίμα έχουν αναζωογονήσει το ενδιαφέρον για το ρόλο τους στην ανάπτυξη των μεταστάσεων. Μελέτες σε ασθενείς με καρκίνο τού παχέος εντέρου, τού μαστού, τού προστάτη, καί τού πνεύμονα απέδειξαν ότι η παρουσία καρκινικών κυττάρων στο περιφερειακό αίμα αποτελεί ανεξάρτητο προγνωστικό δείκτη για την ολική επιβίωση και το διάστημα ελεύθερο νόσου. Επίσης αποτελούν δείκτες της ανταπόκρισης στην χημειοθεραπεία και πιθανά μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν νέοι θεραπευτικοί στόχο, και σαν πιο ακριβείς καρκινικοί δείκτες.

Οι νεώτερες μέθοδοι ανίχνευσης αυτών των κυττάρων μπορούν να διαχωριστούν σε άμεσες, πού βασίζονται σε κυτταρομετρκές και ανοσοιστοχημικές μεθόδους πού εξετάζουν ολόκληρο το κύτταρο, και έμμεσες πού ανιχνεύουν χαρακτηριστικά τμήματα DNA η RNA με τη βοήθεια τού PCR. Επειδή τα καρκινικά κύτταρα στο περιφερειακό αίμα αποτελούν σπάνια συμβάντα (1 ανά 106 -109 ) ο διαχωρισμός από τα υπόλοιπα κύτταρα τού αίματος είναι καθοριστικός για την επιτυχία της μεθόδου. Ο διαχωρισμός επιτυγχάνεται με την αξιοποίηση των ιδιαίτερων κυτταρολογικών χαρακτηριστικών πού έχουν τα καρκινικά κύτταρα, όπως το μέγεθος και η πυρηνική πυκνότητα, η με χρήση ειδικών αντισωμάτων τα οποία ανιχνεύουν ειδικά καρκινικά αντιγόνα στην επιφάνεια του καρκινικού κυττάρου η και μέσα στο κυτταρόπλασμα. Ο εμπλουτισμός τού δείγματος γίνεται με ανοσομαγνητικά σφαιρίδια επικαλυμμένα με μονοκλωνικό αντίσωμα πού ανιχνεύει το επιθηλιακό μόριο προσκόλλησης (EpCAM). Το επιλεγμένο αυτό δείγμα κυττάρων υποβάλλεται σε διαδικασία αύξησης διαπερατότητας της κυτταρικής μεμβράνης και στη συνέχεια γίνεται τριπλή χρώση με αντισώματα έναντι της κυτταροκερατίνης συνδεδεμένο με φθορίζουσα φυκοερυθρίνη, αντισώματα έναντι τού CD45, και του DNA με την τεχνική του ανοσοφθορισμού. Το τελικό δείγμα με την τριπλή χρώση αναλύονται με κυτταρομετρή.

Βελτίωση της ανωτέρω μεθόδου αποτελεί η ημιαυτόματη μέθοδος με ειδικό μικροσκόπιο ανοσοφθορισμού (CellSearch). Αυτή η τεχνική ήδη εφαρμόζεται στην κλινική έρευνα και πράξη. Μία νεώτερη και πολλά υποσχόμενη τεχνική βασίζεται στην προσκόλληση καρκινικών κυττάρων σε μικροπασσάλους κορεσμένους με αντίσωμα για το EpCAM καθώς το δείγμα αίματος διοχετεύεται με σταθερή ροή και πίεση μέσα από ένα ειδικά κατασκευασμένο μικροτσίπ (CTC-chip). Οι πρώτες κλινικές πειραματικές μελέτες έδειξαν ότι η μέθοδος αυτή δίνει πιο πλούσιο και καθαρό δείγμα καρκινικών κυττάρων, και έχει μεγαλύτερη ακρίβεια και πιστότητα συγκρινόμενη με τις προγενέστερες μελέτες.

Η εφαρμογή ανοσοκυτταροχημικών μεθόδων στην ανίχνευσης καρκινικών κυττάρων στο περιφερειακό αίμα έχει καταδείξει ότι η παρουσία αυτών των κυττάρων σχετίζεται με τη δημιουργία μεταστάσεων, και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν αξιόπιστος και ανεξάρτητος δείκτης όχι μόνο για την πρόγνωση, αλλά και για την πρώιμη και έγκαιρη διάγνωση υποτροπής τού καρκίνου. Επιπλέον, πιο πρόσφατες μελέτες έχουν καταδείξει ότι ο αυξημένος αριθμός αυτών των καρκινικών κυττάρων έχει προγνωστική αξία σε ασθενείς με μεταστατικό καρκίνο πριν να αρχίσουν την χημειοθεραπεία, αλλά καί ακόμα πιο σημαντικά, μπορούν να προβλέψουν και κλινική ανταπόκριση στην θεραπεία μετά τον πρώτο κύκλο χημειοθεραπείας. Αυτή η πληροφορία μπορεί να αξιοποιηθεί έγκαιρα για αλλαγή στο σχήμα της χημειοθεραπείας, και να αποτελέσει σημαντικό προγνωστικό παράγοντα για την ολική επιβίωση καί το διάστημα ελεύθερο νόσου.

Συμπερασματικά, οι βελτιωμένες σύγχρονες ανοσοκυτταροχημικές μέθοδοι στην ανίχνευση καρκινικών κυττάρων στο περιφερειακό αίμα έχουν βοηθήσει να χρησιμοποιηθεί αυτός ο καινούργιος δείκτης σαν αξιόπιστος και ανεξάρτητος στην διάγνωση, στην πρόγνωση, και στην αξιολόγηση της θεραπείας του καρκίνου.

Γεώργιος Τσιούλιας, MD, PhD, FACS
Αναπληρωτής Καθηγητής Χειρουργικής, Ιατρική Σχολή τού Πανεπιστημίου New Jersey
Διευθυντής Χειρουργικής Κλινικής, Νοσοκομείο Βετεράνων NewJersey