Ιατρικά Άρθρα - Σακχαρώδης Διαβήτης Δ. Κρεμαστινός
Απο το βιβλίο του Καθηγητή Καρδιολογίας κ. Δημήτριου Θ. Κρεμαστινού
«Μπορούμε να νικήσουμε τις καρδιοπάθειες»
του Εκδοτικού Οίκου Α.Α. Λιβάνη
ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ
Διαβήτης – Αγγεία – Καρδιά
Ο σακχαρώδης διαβήτης (το σάκχαρο) θεωρείται κατεξοχήν πάθηση καταστροφής όλων των αρτηριών του οργανισμού. Οι αρτηρίες χάνουν την ελαστικότητά τους και αναπτύσσουν πιο εύκολα και πιο γρήγορα αθηροσκλήρωση (παρουσιάζονται δηλαδή αθηροσκληρωτικές πλάκες στο τοίχωμα των αρτηριών και δυνητικά μπορούν να σπάσουν και να φράξουν 100% την αρτηρία) από εκείνους που δεν πάσχουν από σάκχαρο.
Ανάλογα με το ποια αρτηρία αποφράσσεται απότομα δημιουργείται και η αντίστοιχη εικόνα. Εάν αποφραχθούν αρτηρίες της καρδιάς, δημιουργείται οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου ή ασταθής στηθάγχη ή αιφνίδιος θάνατος. Εάν αποφραχθούν αρτηρίες του εγκεφάλου, δημιουργούνται εγκεφαλικά επεισόδια. Εάν αποφραχθούν αρτηρίες των άκρων (πόδια), τότε παρατηρείται οξεία ισχαιμία του άκρου, που μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να οδηγήσει σε γάγγραινα ή και ακρωτηριασμό του ποδιού.
Ποιος όμως θεωρείται διαβητικός; Διαβητικός θεωρείται ο άνθρωπος εκείνος του οποίου το σάκχαρο στο αίμα παραμένει σταθερά υψηλό (άνω του 1,1 mg%) δυόμισι ώρες ύστερα από ένα κανονικό φαγητό. Φυσιολογικά, όταν το σάκχαρο του αίματος αυξάνει, ο οργανισμός παράγει ινσουλίνη, η οποία συμβάλλει στην καλύτερη χρησιμοποίηση του σακχάρου από τα κύτταρα, ούτως ώστε το σάκχαρο που κυκλοφορεί στο αίμα να βρίσκεται κάτω από 1,1 mg%.
Όταν υπάρχει διαταραχή στην παραγωγή ή στη δράση της ινσουλίνης, οι βλάβες εκφράζονται ως διαταραχή του μεταβολισμού του οργανισμού, με ταχύτερη εξέλιξη της αθηροσκλήρωσης σε όλες τις αρτηρίες του σώματος. Έτσι οι αρτηρίες του ασθενούς με διαβήτη γίνονται σκληρότερες, το εσωτερικό τους τοίχωμα (ενδοθήλιο) χάνει τη λειτουργικότητά του, ενώ παράλληλα αναπτύσσονται εκατοντάδες μικρές αρτηριοσκληρωτικές πλάκες, που ο πυρήνας τους περιέχει κυρίως την κακή χοληστερίνη (LDL). Έτσι είναι δυνατόν μία από τις πλάκες αυτές να ραγεί (να σπάσει) και να δημιουργήσει θρόμβο, ο οποίος αποφράσσει εξ ολοκλήρου την αρτηρία και προκαλεί είτε εγκεφαλικό επεισόδιο, είτε καρδιακό επεισόδιο, είτε οξύ ισχαιμικό επεισόδιο στα όργανα της κοιλιάς, στα πόδια ή στα χέρια.
Ο αρτηρίες της καρδιάς προσβάλλονται πολύ συχνά, τόσο συχνά, που ο σακχαρώδης διαβήτης είναι η έβδομη αιτία καρδιολογικού θανάτου. Ο σακχαρώδης διαβήτης θεωρείται δηλαδή σοβαρή καρδιοπάθεια. Οι βλάβες που δημιουργεί στα τοιχώματα των στεφανιαίων αρτηριών είναι τέτοιας φύσεως, ώστε και αν ακόμα χρειαστεί να επιχειρηθεί αγγειοπλαστική (μπαλόνι) ή εγχείρηση bypass, ο ασθενής με σακχαρώδη διαβήτη έχει τετραπλάσια πιθανότητα η επέμβασή του να αποτύχει σε σχέση με ενός αρρώστου με στεφανιαία νόσο χωρίς σακχαρώδη διαβήτη.
Εντούτοις ο διαβητικός ασθενής, ο οποίος με τη σωστή δίαιτα και τα φάρμακα ρυθμίζει σωστά το σάκχαρό του (1,1 mg% δυόμισι ώρες ύστερα από το φαγητό και έχει γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη περί το 6 mg%), είναι εκείνος που εξασφαλίζει αρτηρίες με τοιχώματα καλής ποιότητας και κατά συνέπεια εξασφαλίζει καλύτερη ποιότητα ζωής και καλύτερη επιβίωση (μακροζωία).
Εάν ο διαβήτης προσβάλλει επιπρόσθετα και τις αρτηρίες μικρού μεγέθους, τότε δεν προκαλεί μόνο αγγειακά επεισόδια, αλλά και κακή λειτουργία του μυοκαρδίου, με συνέπεια το μυοκάρδιο να χάνει σιγά σιγά την ελαστικότητα και τη συσταλτικότητά του και η καρδιά να μην μπορεί να λειτουργήσει σωστά ως αντλία. Έτσι αναπτύσσεται καρδιακή ανεπάρκεια, η οποία επιβαρύνει ακόμα περισσότερο το διαβητικό ασθενή.
Πολλές φορές ένας καρδιοπαθής που είναι διαβητικός διερωτάται εάν αξίζει τον κόπο να στερηθεί ορισμένες απολαύσεις από το φαγητό του για να είναι συνεπής σε μια αυστηρή δίαιτα, που θα του εξασφαλίζει, μαζί με τα φάρμακα που παίρνει, φυσιολογικές περίπου τιμές σακχάρου αίματος. Η απάντηση είναι πως αξίζει τον κόπο. Όμως το χαρμόσυνο μήνυμα έρχεται από τις τελευταίες πολυκεντρικές μελέτες. Ο ασθενής που εφαρμόζει με συνέπεια σωστή θεραπεία μπορεί να προσβλέπει με αισιοδοξία σε ένα μέλλον όπως αυτό των υπόλοιπων μη διαβητικών ατόμων. Άρα η πειθαρχία του διαβητικού στη δίαιτα και στη θεραπεία τον απαλλάσσει από πολλές επικίνδυνες επιπλοκές.
Ο διαβητικός είναι καρδιοπαθής
Πολλοί πιστεύουν ότι ο διαβητικός δεν θεωρείται κατ' ανάγκην καρδιοπαθής. Διαβητικός είναι ο άρρωστος που πάσχει κυρίως από αδυναμία του οργανισμού να ρυθμίσει σε σταθερό, φυσιολογικό επίπεδο το σάκχαρο του αίματός του, το οποίο είναι συνήθως αυξημένο (πρωινό σάκχαρο πριν από το φαγητό λιγότερο από 126 mg%, γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη μικρότερη από 7 mmol/liter και μεταγευματικό σάκχαρο δυόμισι ώρες μετά το φαγητό, στο επίπεδο των φυσιολογικών τιμών).
Εντούτοις ο διαβήτης είναι μια πάθηση που δεν αφορά μόνο το σάκχαρο, αλλά είναι μια σοβαρή διαταραχή του μεταβολισμού όλων των βασικών ουσιών που χρησιμοποιεί ο κάθε άνθρωπος για τη διατροφή του. Δηλαδή η μεταβολική διαταραχή επεκτείνεται στις πρωτεΐνες και στα λίπη, γι' αυτό και θεωρείται ο βασικότερος συντελεστής του λεγόμενου μεταβολικού συνδρόμου.
Για το λόγο αυτό ο ασθενής που πάσχει από διαβήτη δεν θα πρέπει να περιορίζεται μόνο στη ρύθμιση του σακχάρου του με ειδική διατροφή και φάρμακα, αλλά θα πρέπει να αλλάζει διαιτολόγιο και τρόπο ζωής.
Θα πρέπει δηλαδή να περπατά 3-5 χιλιόμετρα και να ασκείται κάθε μέρα. Θα πρέπει να διατηρεί φυσιολογικό το βάρος του σώματός του. Ένας καλός απλός δείκτης είναι η μέτρηση της περιμέτρου της μέσης, η οποία δεν θα πρέπει να είναι άνω των 102 cm για τους άνδρες και 88 cm για τις γυναίκες.
Θα πρέπει να αποφεύγει τα λιπαρά και ιδιαίτερα τα κορεσμένα λίπη, στα οποία ανήκουν τα κρέατα, τα γαλακτοκομικά και ιδιαιτέρως το βούτυρο. Ο διαβήτης θεωρείται η πάθηση που προσβάλλει και καταστρέφει όλα τα όργανα του οργανισμού, αλλά κυρίως καταστρέφει τις αρτηρίες του και θεωρείται κατεξοχήν πάθηση των αρτηριών. Για το λόγο μάλιστα αυτό θα πρέπει παράλληλα με τη φροντίδα για τη διατήρηση του σακχάρου σε φυσιολογικά επίπεδα να ακολουθείται και η προληπτική θεραπεία για την προφύλαξη από τη διαταραχή της λειτουργίας του τοιχώματος των αρτηριών. Οι αρτηρίες του διαβητικού χάνουν την ελαστικότητά τους και παθαίνουν αρτηριοσκλήρωση. Αναπτύσσονται αθηροσκληρωτικές πλάκες στο τοίχωμα των αρτηριών, οι οποίες ανεξάρτητα από το μέγεθός τους μπορεί να σπάσουν και να προκαλέσουν θανατηφόρο έμφραγμα του μυοκαρδίου ή εγκεφαλικό αγγειακό επεισόδιο χωρίς ο άρρωστος να έχει οποιαδήποτε προειδοποιητική ενόχληση.
Οι αρτηρίες της καρδιάς προσβάλλονται συχνότερα και έτσι ο διαβητικός ασθενής κινδυνεύει περισσότερο από οποιονδήποτε άνθρωπο να υποστεί καρδιακή προσβολή. Η βλάβη που δημιουργεί ο διαβήτης στο τοίχωμα των αρτηριών της καρδιάς είναι τόσο σοβαρή, ώστε και εάν ακόμα χρειαστεί να επιχειρηθεί αγγειοπλαστική (μπαλόνι) ή εγχείρηση bypass, ο διαβητικός ασθενής έχει τέσσερις φορές περισσότερες πιθανότητες να αποτύχει η επέμβασή του συγκριτικά με έναν άρρωστο με στεφανιαία νόσο χωρίς σακχαρώδη διαβήτη.
Πέραν τούτου όμως θα πρέπει να τονιστεί ότι όταν ο διαβήτης προσβάλλει τα αγγεία της μικροκυκλοφορίας, τότε προκαλείται προσβολή του μυοκαρδίου από μυοκαρδιοπάθεια, που ονομάζεται διαβητική μυοκαρδιοπάθεια.
Κατά συνέπεια για όλους αυτούς τους λόγους ο διαβητικός θεωρείται παράλληλα και καρδιοπαθής, γι' αυτό άλλωστε και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κατατάσσει το διαβήτη σαν έβδομη αιτία καρδιολογικού θανάτου.
Τσάι, καφές και διαβήτης
Μια μεταανάλυση 18 μελετών, που περιλάμβαναν 500.000 άτομα, δημοσιεύτηκε στο Archives of Internal Medicine και έδειξε εντυπωσιακά αποτελέσματα. Τα άτομα που κατανάλωναν 3-4 ποτήρια τσαγιού ή καφέ την ημέρα είχαν προστασία από το να αναπτύξουν σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Πέραν των 4 ποτηριών η πιθανότητα ανάπτυξης διαβήτη ελαττωνόταν κατά 7% για κάθε επιπλέον ποτήρι.
Ο χρυσός αριθμός υπήρξε το 3-4 ποτήρια ημερησίως. Το μεγάλο ενδιαφέρον της μελέτης αυτής είναι το γεγονός ότι η απομόνωση των δραστικών ουσιών που περιέχονται στο τσάι ή στον καφέ θα μπορούσε να οδηγήσει στην παραγωγή φαρμάκων, τα οποία θα προστατεύουν τον άνθρωπο από το να αναπτύξει σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2.
Ο διαβήτης τύπου 2 συνήθως εμφανίζεται μετά την ηλικία των 40 ετών. Στην ηλικία αυτή το πάγκρεας αρχίζει να μην παράγει την απαιτούμενη ινσουλίνη για να μεταβολίσει το σάκχαρο και τους υδατάνθρακες ικανοποιητικά.
Με την ευρεία έννοια του όρου διαβητικός θεωρείται εκείνος που 2 ώρες μετά το φαγητό του έχει σάκχαρο αίματος σε παθολογικές τιμές (μεγαλύτερες των 110-120 mg%). Έστω και εάν το σάκχαρο του αίματος είναι φυσιολογικό όταν κάποιος είναι νηστικός, ο άνθρωπος αυτός κατά τη διάρκεια της ζωής του έχει μεγάλη πιθανότητα να εμφανίσει ενεργό σακχαρώδη διαβήτη εάν το μεταγευματικό σάκχαρο 2 ώρες μετά είναι παθολογικό.
Ο διαβητικός πρέπει να γνωρίζει ότι, έστω και εάν οι εξετάσεις του για ύπαρξη καρδιαγγειακής νόσου είναι φυσιολογικές, θα πρέπει να προσέχει ιδιαίτερα, γιατί αυτός που πάσχει από σακχαρώδη διαβήτη θεωρείται εν δυνάμει αγγειοπαθής.
Η κυριότερη επιπλοκή του διαβητικού ασθενούς είναι η αγγειοπάθεια, δηλαδή η εμφάνιση ή η ταχεία εξέλιξη της αθηροσκλήρωσης. Γι' αυτό ο άρρωστος αυτός κινδυνεύει πολύ περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο να πάθει έμφραγμα του μυοκαρδίου ή εγκεφαλικό επεισόδιο ή υπέρταση με συχνότητα 3 φορές μεγαλύτερη. Ιδιαίτερα κινδυνεύει ο διαβητικός άρρωστος, ο οποίος δεν προσέχει καθόλου τη διατροφή του και καταναλώνει ελεύθερα υδατάνθρακες (ψωμί, μακαρόνια κτλ.), ζάχαρη ή γλυκά.
Γι' αυτό θα πρέπει να γνωρίζει ότι μια σωστή δίαιτα, με προσθήκη των απαραίτητων αντιδιαβητικών φαρμάκων, του διασφαλίζει πορεία ανάλογη με την πορεία του μη διαβητικού αρρώστου. Ο σακχαρώδης διαβήτης, ο μη αντιμετωπίσιμος, θεωρείται η 7η αιτία καρδιολογικού θανάτου. Οι βλάβες που δημιουργούνται στα τοιχώματα των στεφανιαίων αρτηριών είναι τέτοιας φύσεως, που αν χρειαστεί να επιχειρηθεί αγγειοπλαστική (μπαλόνι) ή εγχείρηση bypass, ο ασθενής έχει τετραπλάσια πιθανότητα σε σχέση με τον μη διαβητικό να εμφανίσει σοβαρές μετεγχειρητικές επιπλοκές.
Αντίθετα ο άρρωστος που καταφέρνει να ρυθμίσει το σάκχαρό του κάτω των 130 mg% δύο ώρες μετά το φαγητό του και η γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη του κυμαίνεται περί τα 6 mg% διασφαλίζει τις αρτηρίες του και την ποιότητα της ζωής του σαν μην είναι διαβητικός.
Τέλος ο άρρωστος θα πρέπει να γνωρίζει ότι εκτός από αγγειακές επιπλοκές κινδυνεύει από μια καρδιοπάθεια που ονομάζεται διαβητική μυοκαρδιοπάθεια. Ο διαβήτης καταστρέφει τις μικρές αρτηρίες, έτσι ώστε το μυοκάρδιο προοδευτικά χάνει την ελαστικότητά του, γίνεται ανελαστικό και τελικά χάνει και τη συσταλτικότητά του, με αποτέλεσμα ο άρρωστος να καταλήγει σε καρδιακή ανεπάρκεια.
Όμως ο συνδυασμός της ενδεδειγμένης δίαιτας και της σωστής θεραπείας με αντιδιαβητικά φάρμακα είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρος, γιατί εξασφαλίζει στον διαβητικό μακροβιότητα και ποιοτική ζωή.
Έτσι δικαιώνεται και η κατανάλωση 3-4 ποτηριών τσαγιού ή καφέ ημερησίως, προκειμένου να προστατευθεί κάποιος από το σακχαρώδη διαβήτη.
Ο διαβήτης και η υπερβολή
Είναι αναμφισβήτητο ότι ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια αρρώστια που εκφράζεται ως αύξηση του σακχάρου του αίματος, γιατί ο οργανισμός δεν παράγει ή δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει την απαραίτητη για την καύση του σακχάρου ινσουλίνη. Πρακτικό αποτέλεσμα είναι ο άρρωστος να χάνει την ελευθερία να επιλέγει την τροφή που επιθυμεί και περιορίζεται σε προκαθορισμένη διατροφή, στερούμενος το δικαίωμα να τρώει τα γλυκά ή γενικότερα τους υδατάνθρακες (π.χ. ψωμί, πατάτες, ζυμαρικά κτλ.) στην ποσότητα που επιθυμεί.
Όμως αυτό είναι το επιφαινόμενο, γιατί ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια ουσιαστικά μεταβολική νόσος, που επηρεάζει τα λιπίδια, την αρτηριακή πίεση, προκαλεί παχυσαρκία (πρόκειται για το λεγόμενο μεταβολικό σύνδρομο), που στην πραγματικότητα καταστρέφει τις αρτηρίες ολόκληρου του οργανισμού. Στην καρδιά μάλιστα, πέρα από την επιτάχυνση της αθηροσκλήρωσης των στεφανιαίων αρτηριών, προσβάλλει το μυοκάρδιο και προκαλεί τη λεγόμενη διαβητική μυοκαρδιοπάθεια.
Ο διαβήτης δηλαδή είναι μια πολυαγγειακή αρρώστια, που προκαλεί εμφράγματα, τα οποία πολλές φορές δεν αντιλαμβάνεται ο άρρωστος, εγκεφαλικά επεισόδια (θρομβώσεις ή αιμορραγίες του εγκεφάλου), θρομβώσεις και αιμορραγίες στις αρτηρίες των νεφρών, των ματιών ή των ποδιών.
Γι' αυτό και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κατατάσσει το διαβήτη στις θανατηφόρες αρρώστιες, θεωρούμενος η 8η κατά σειρά αιτία καρδιακού θανάτου.
Όμως από του σημείου αυτού μέχρι του σημείου της παράνοιας που σήμερα καλλιεργείται υπάρχει μεγάλη απόσταση. Οι διαβητικοί διαβάζουμε, ακούμε και βλέπουμε ότι κινδυνεύουν από ακρωτηριασμό. Αλίμονο εάν το ένα εκατομμύριο διαβητικών που υπάρχει σήμερα στη χώρα μας έβλεπαν τον εαυτό τους εν δυνάμει ακρωτηριασμένο.
Θα πρέπει να γνωρίζει αυτός που πάσχει από σακχαρώδη διαβήτη ότι θα πρέπει να είναι υπάκουος και προσεκτικός, έτσι ώστε να μην κινδυνεύει.
Ο διαβητικός ασθενής θα πρέπει να γνωρίζει από ποια μορφή διαβήτη πάσχει (νέων ή ενηλίκων), να συμμορφώνεται με το ειδικό του διαιτολόγιο και να παίρνει τα αναγκαία φάρμακα εφόσον είναι απαραίτητα για να διατηρεί σταθερό σε φυσιολογικά επίπεδα το σάκχαρό του δύο ώρες μετά το φαγητό. Και φυσικά δεν θα πρέπει να διανοείται ότι υπάρχει τσιγάρο και κάπνισμα σ' αυτή τη ζωή.
Ο διαβητικός ασθενής θα πρέπει να διατηρεί την πίεσή του και τα λιπίδιά του σε φυσιολογικές τιμές και με τις σύγχρονες απεικονιστικές μεθόδους να παρακολουθεί και να αντιμετωπίζει θεραπευτικά σωστά τις τυχόν υπάρχουσες αθηροσκληρωτικές βλάβες των αρτηριών του.
Ο διαβητικός ασθενής έχει 3-4 φορές πιθανότητα σε σύγκριση με τον μη διαβητικό να επιπλακεί μια χειρουργική επέμβαση στις αρτηρίες του. Η θρόμβωση αποτελεί τη συνηθέστερη επιπλοκή. Γι' αυτό και κάθε επέμβαση σε διαβητικό ασθενή πρέπει να αποφασίζεται όταν είναι αναγκαία και πάντα πρέπει ο γιατρός να είναι σε θέση να εκτιμήσει την κατάσταση των αρτηριών του ασθενή του προτού αποφασίσει την οποιαδήποτε επέμβαση.
Κατά συνέπεια εύλογη είναι η απορία πώς πρέπει σήμερα να αισθάνεται ένας άνθρωπος που πάσχει από σακχαρώδη διαβήτη. Να ζει υπό καθεστώς καθημερινής απειλής και τρόμου ή να ζει σαν φυσιολογικός άνθρωπος; Η απάντηση είναι απλή. Με τα σημερινά επιστημονικά δεδομένα εκείνος που γνωρίζει τι είναι η πάθησή του και ποια μέτρα πρέπει να λάβει για να την καταστήσει ακίνδυνη θα πρέπει να είναι αισιόδοξος. Η σύγχρονη ιατρική μπορεί να απαλλάξει από τη φοβία εκείνον τον διαβητικό που επιθυμεί μια φυσιολογική ζωή, ώστε να αισθανθεί ότι είναι ένας φυσιολογικός άνθρωπος.
Ο διαβήτης είναι μια σχετικά καλοήθης νόσος γι' αυτόν που θέλει να τον αντιμετωπίσει σωστά.
